પણ શક્તિનું જ્ઞાન કરતાં આખા દ્રવ્યનું, ગુણોનું, પર્યાયનું, વિપરીતદશાનું, સમ્યક્દશાનું, સાધકનું ને
સિદ્ધનું–એમ બધાનું જ્ઞાન થઈ જાય છે. ચૈતન્યનો બેહદ વિલાસ પ્રગટ કરીને અતીન્દ્રિય આનંદની મોજ
માણે એવો અનાદિઅનંત ગુણ આત્મામાં છે. અવિનાશી ચૈતન્યતત્ત્વનો વિકાસ કોના આશ્રયે પ્રગટે? શું
નાશ થવાયોગ્ય એવા શુભ વિકલ્પરૂપ વ્યવહારના આશ્રયે, સંયોગના આશ્રયે કે ક્ષણિક પર્યાયના આશ્રયે
અવિનાશી ચૈતન્યતત્ત્વનો વિકાસ થાય? પોતાનો જે અમર્યાદિત સ્વભાવ ત્રિકાળ છે તેનો વિશ્વાસ કરતાં
ચૈતન્યનો વિકાસ પરિપૂર્ણ ખીલી જાય છે. જેનો આશ્રય કરતાં ક્ષણમાત્રમાં સંકોચ ટળીને અમર્યાદિત
ચૈતન્યશક્તિનો વિકાસ થઈ જાય–એવો આ આત્માનો સ્વભાવ છે. આવા આત્માનો નિર્ણય કરીને તેનો
આશ્રય કરવો તે જ ધર્મ છે. જુઓ, આમાં પોતાના આત્મા સિવાય દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રના આશ્રયની વાત ન
કરી, ભક્તિના શુભરાગથી ધર્મ થાય એ વાત પણ ઊડી ગઈ, વ્યવહારના અવલંબનના ભુક્કા ઊડી ગયા,
નિશ્ચય આત્મસ્વભાવની દ્રષ્ટિમાં વ્યવહારના અવલંબનનો અભાવ છે, તો પછી નિમિત્ત અને સંયોગ તો
ક્યાંય દૂર રહ્યા! સમ્મેદશિખર કે મહાવિદેહક્ષેત્ર વગેરે બહારના ક્ષેત્રમાં જાઉં તો મારા ચૈતન્યનો વિકાસ
થાય–એ વાત ન રહી, પરંતુ અંતરની ચૈતન્યસત્તાનો આશ્રય કરતાં બેહદ જ્ઞાનસામર્થ્ય ખીલી જાય છે, તે
જ્ઞાનમાં સમ્મેદશિખર અને મહાવિદેહક્ષેત્ર વગેરે બધું જણાઈ જાય છે. આખી આત્મવસ્તુ જ
અંતર્મુખદ્રષ્ટિનો વિષય છે. જૈનશાસનનું એક પણ રહસ્ય અંતરની દ્રષ્ટિ વિના સમજાય તેવું નથી.
પદાર્થોમાં શ્રેષ્ઠ એવો ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મા અસંખ્યપ્રદેશી ક્ષેત્રવાળો હોવા છતાં તેનામાં અનંત
સ્વભાવસામર્થ્ય ભર્યું છે. બહારથી શરીર કે પર્યાયને જુઓ તો ઓરડી જેવું નાનું લાગે પણ અંતરમાં
દ્રવ્યને જોતાં તેમાં અનંતી તાકાતનો ભંડાર ભર્યો છે. જેમ સારો ઉદાર શેઠ હોય તે દુષ્કાળ વખતે ફંડમાં
બીજાની મદદ ન માગે પણ બીજાની મદદ વગર પોતે એકલો જ પૂરું કરે; તેમ જગતનો રાજા
ચૈતન્યભગવાન આત્મા પોતે અનંત સામર્થ્યનો ભંડાર છે, તે એવો ઉદાર છે કે પોતામાં સંસારપર્યાયરૂપી
દુષ્કાળ ટાળીને અનંત આનંદમય મોક્ષદશા પ્રગટ કરવા માટે કોઈ પરની મદદ લ્યે તેવો નથી, પોતે
એકલો પોતાના સ્વભાવની તાકાતથી પર્યાયનો સંકોચ ટાળીને વિકાસ કરીને મોક્ષદશા પ્રગટ કરે છે.
અસંકુચિતવિકાસત્વ શક્તિવાળા ભગવાન આત્માનો આશ્રય કરતાં પર્યાયમાં પૂર્ણ વિકાસ પ્રગટી જાય છે.
પહેલાંં આવી શ્રદ્ધા પણ જે ન કરે તેનામાં ચારિત્રદશાની કે મુનિપણાની લાયકાત હોય જ નહિ.
છે ને વ્યવહારની ઉપેક્ષા છે; અભેદ દ્રવ્યની જ પ્રધાનતા છે ને પર્યાયની ગૌણતા છે. –આવા મોક્ષમાર્ગને
સાધતાં સાધકને પર્યાયમાંથી સંકોચ ટળીને પૂર્ણ વિકાસ પ્રગટી જાય છે. ચૈતન્યસ્વભાવમાં એવાં અક્ષય
નિધાન ભર્યાં છે કે તેમાંથી ગમે તેટલું કાઢ્યા જ કરો તોપણ ખૂટે નહિ. આત્મા કહે છે કે મારામાં
પરિપૂર્ણ નિધાન ભર્યાં છે, જે જોઈએ તે લઈ જાઓ, જેવડી દશા જોઈએ તેવડી પ્રગટ કરો, મારામાં કદી
સંકોચ પડે તેમ નથી; પરમઅવગાઢ શ્રદ્ધા, દિવ્ય કેવળજ્ઞાન, અનંત અતીન્દ્રિય આનંદ અને અનંત વીર્ય–
એવા અનંત સ્વચતુષ્ટયરૂપ અમર્યાદિતદશા મારામાંથી પ્રગટ કરો. પણ તે કઈ રીતે પ્રગટે? કે અંતર્મુખ
અવલોકન વડે જ તે પ્રગટે છે, બહારમાં અવલોકનથી તે પ્રગટતા નથી. અંતર્મુખ થઈને સ્વભાવશક્તિની
પ્રતીત કરતાં તેના અવલંબને પર્યાયમાંથી ક્રમેક્રમે સંકોચ ટળીને વિકાસ થતો જાય છે ને અલ્પકાળમાં
પૂર્ણતા પ્રગટી જાય છે. તે પૂર્ણતા પ્રગટ્યા પછી તેમાં ફરીને કદી સંકોચ થતો નથી. આવી તેરમી શક્તિની
પ્રતીતિ તે તેરમા ગુણસ્થાનનું કારણ છે.