ઃ ૧પ૦ઃ આત્મધર્મઃ ૧૧પ
વ્યવહારમૂઢ જીવોનો અભિપ્રાય
દિગંબર અને શ્વેતાંબર વચ્ચેનો મોટો સિદ્ધાંત ભેદ
*
આત્માના ભૂતાર્થ સ્વભાવના આશ્રયે જ
મોક્ષમાર્ગની શરૂઆત થાય છે, તેને બદલે ‘મોક્ષમાર્ગમાં
પહેલો વ્યવહારનય પરિણમે અને પછી નિશ્ચય’–એમ
જેનો અભિપ્રાય છે તે વ્યવહારમૂઢ છે, તેને આચાર્યદેવ
સમજાવે છે કે અરે ભાઈ! તારો વ્યવહાર તો અનાદિરૂઢ
છે, આત્માના નિશ્ચયસ્વભાવના ભાન વગર આવો શુભરાગ તો તેં
અનાદિકાળથી કર્યો છે,–તેમાં તેં નવું શું કર્યું? અભવ્યજીવ પણ એવો
વ્યવહાર તો કરે છે, તો તેનામાં અને તારા અભિપ્રાયમાં ફેર શું પડયો?
‘પહેલો વ્યવહાર અને પછી નિશ્ચય’ એમ માનનારના અભિપ્રાયમાં
અને અનાદિના મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવના અભિપ્રાયમાં કાંઈ ફેર નથી, બંને
વ્યવહારમૂઢ છે.–આ સંબંધમાં દિગંબર મત અને શ્વેતાંબર મત વચ્ચે
મોટો દ્રષ્ટિભેદ છે,–તેનું પૂ. ગુરુદેવશ્રીએ આ પ્રવચનમાં ખાસ
સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે. દરેક જિજ્ઞાસુ જીવોએ આ વિષય બરાબર સમજવો
જરૂરી છે.
(શ્રી સમયસાર ગાથા ૪૧૩ ઉપર પૂ. ગુરુદેવશ્રીનું પ્રવચન)
*
આત્મા જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ છે, તેના ધુ્રવસ્વભાવમાં શ્રદ્ધા–જ્ઞાન ને એકાગ્રતા તે જ મોક્ષમાર્ગ છે, તેને બદલે
શુદ્ધઆત્માના ભાન વગર એકલા વ્યવહાર રત્નત્રયના શુભરાગને જ જે મોક્ષમાર્ગ માને છે તેને આચાર્યદેવ
વ્યવહારમૂઢ કહે છે. જેવો વ્યવહાર તે કરે છે તેવો વ્યવહાર તો અનાદિથી જીવે કર્યો છે ને અભવ્ય જીવ પણ કરે
છે, માટે જેઓ વ્યવહારનો આશ્રય કરીને તેને મોક્ષમાર્ગ માને છે તે જીવો અનાદિના રૂઢ વ્યવહારમાં જ મૂઢ છે
અને યથાર્થ વિવેકવાળા નિશ્ચયમાં તેઓ અનારૂઢ છે.
દિગંબર સંતો કહે છે કેઃ નિશ્ચયસ્વભાવના આશ્રયે જ મોક્ષમાર્ગ છે; નિશ્ચયપૂર્વક જ વ્યવહાર હોય છે,
નિશ્ચય વગર વ્યવહાર હોતો જ નથી, નિશ્ચયનો આશ્રય કરે તે જ સમકિતી છે.–આ યથાર્થ વસ્તુસ્થિતિ છે. પરંતુ–
વ્યવહાર મૂઢ મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવો તેની સામે વિરોધ કરતાં કહે છે કેઃ મોક્ષમાર્ગમાં પહેલો વ્યવહાર પરિણમે
છે ને પછી નિશ્ચય છે એટલે વ્યવહારી તે સમકિતી છે.–પણ એની વાત મહા વિપરીત છે.
શ્રાવકના કે મુનિના વ્યવહાર વ્રતાદિના શુભરાગને જ જેઓ મોક્ષનું કારણ માને છે અને આત્માના
પરમાર્થસ્વભાવને જાણતા નથી તેઓ અનાદિકાળથી ચાલ્યા આવતા વ્યવહારમાં જ મૂઢ છે ને પ્રૌઢ વિવેકવાળા
નિશ્ચય પર તેઓ અનારૂઢ છે, પરમાર્થસત્ય એવા શુદ્ધઆત્માને તેઓ દેખતા નથી.
પંચમહાવ્રત, અઠ્ઠાવીસ મૂળગુણ, દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રનો વિનય વગેરેના શુભ રાગને અંગીકાર કરીને જે
એમ માને છે કે ‘આ જ મોક્ષનું કારણ છે, આ વ્યવહાર કરતાં