કરતાં મુક્તિ થઈ જશે’–તો તે જીવ વ્યવહારમૂઢ મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. અરે ભાઈ! ચૈતન્યના નિશ્ચયસ્વભાવના
ભાન વગર આવો શુભરાગ તો તેં અનાદિકાળથી કર્યો છે,–એમાં અત્યારે તેં નવું શું કર્યું? વળી અભવ્યજીવ
પણ એવો વ્યવહાર તો કરે છે તો તેનામાં અને તારામાં ફેર શું પડયો? પૂર્વે અનંતવાર તેં પણ એવો
વ્યવહાર કર્યો છતાં તે મોક્ષનું કારણ ન થયો તો અત્યારે કયાંથી થશે? માટે સમજ કે મોક્ષમાર્ગ તો
નિશ્ચયસ્વભાવના આશ્રયે જ છે. ‘પહેલો વ્યવહાર અને પછી નિશ્ચય’ એમ નથી. એકલો શુભરાગરૂપ
વ્યવહાર અનાદિથી તું કરતો આવ્યો છે તો તેમાંથી કયા રાગને તું ‘પહેલો’ કહીશ? તારો માનેલો વ્યવહાર
તો અનાદિનો રૂઢ છે, તે ખરેખર વ્યવહાર નથી પણ વ્યવહારાભાસ છે. નિશ્ચય પ્રગટયા વગર વ્યવહાર કોને
કહેવો? આત્માના ભૂતાર્થ સ્વભાવનો આશ્રય કરીને નિશ્ચય શ્રદ્ધા–જ્ઞાન પ્રગટ કર્યા ત્યારે શુભરાગને
ઉપચારથી વ્યવહાર કહ્યો અને પૂર્વના રાગને ભૂતનૈગમનયથી વ્યવહાર કહ્યો. પણ નિશ્ચય વિના વ્યવહાર
કેવો? હજી જેને પ્રમાણજ્ઞાન જ થયું નથી તેને નય કયાંથી હોય? નિશ્ચયનયથી ભૂતાર્થ સ્વભાવનું જ્ઞાન
કરતાં પ્રમાણજ્ઞાન થયું ત્યારે રાગના જ્ઞાનને વ્યવહારનય કહ્યો.–આ રીતે નિશ્ચયપૂર્વક જ વ્યવહાર હોય છે.
નિશ્ચયસ્વભાવના ભાન વગર એકલા શુભરાગને અમે વ્યવહાર નથી કહેતા, તે તો અનાદિનો વ્યવહારાભાસ
છે, એવું તો અભવ્યને પણ હોય છે. ‘પહેલો વ્યવહાર અને પછી નિશ્ચય’ એમ માનનાર ના અભિપ્રાયમાં,
અને અનાદિના મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવના અભિપ્રાયમાં કાંઈ ફેર નથી. બંને વ્યવહારમૂઢ છે. વળી, ‘પહેલો વ્યવહાર
ને પછી નિશ્ચય’–એવી માન્યતા અને ‘શુભરાગથી પરીત સંસાર થઈ જાય’–એવી માન્યતા,–એ બંનેમાં
વ્યવહારમૂઢતાનો અભિપ્રાય એક સરખો જ છે.
કુમારના જીવે સુમુખગાથાપતિના ભવમાં મુનિને આહારનું દાન દીધું તેથી તેને પરીત સંસાર થઈ ગયો,–એવા
પ્રકારના દસ દ્રષ્ટાંતથી તેઓ શુભરાગથી પરીત સંસાર થવાનું મનાવે છે, પણ તે મોટી ભૂલ છે. અંતરમાં
ચૈતન્યસ્વભાવના અવલંબન વિના કદી પણ ભવકટ્ટી થાય જ નહિ. રાગ તો સંસારનું કારણ છે. તેનાથી ભવકટ્ટી
કેમ થાય? વળી મિથ્યાદ્રષ્ટિને તો અનંત સંસારના કારણરૂપ અનંતાનુબંધીનો ભાવ ઊભો છે, તેને મિથ્યા–
દ્રષ્ટિપણામાં પરીત સંસાર થાય જ નહીં. ચૈતન્યસ્વભાવના અવલંબને જ પરીતસંસાર થાય છે તેને બદલે દયા–
દાનના શુભરાગથી પરીતસંસાર થવાનું માનવું તે પણ વ્યવહાર મૂઢતા જ છે. દયા–દાનના શુભભાવ તો
મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવે પૂર્વે અનંતવાર કર્યા છે છતાં તેને પરીતસંસાર કેમ ન થયો?–માટે તે શુભભાવ પરીતસંસારનું
કારણ નથી. આત્માના પરમાર્થ સ્વભાવની દ્રષ્ટિ જીવે પૂર્વે કદી પ્રગટ કરી નથી, એવી અપૂર્વદ્રષ્ટિ પ્રગટ કરવી તે
જ પરીતસંસારનું કારણ છે. દયા–દાનનો શુભભાવ તે તો ઔદયિકભાવ છે, તે પોતે સંસાર છે, તો તેનાથી
સંસારનો નાશ કેમ થાય?–ન જ થાય.
છે; તેને બદલે એકલા વ્યવહારના આશ્રયથી જે મોક્ષમાર્ગ માને છે તે વ્યવહારમૂઢ છે. એવો વ્યવહાર તો
અનાદિનો ચાલ્યો આવે છે તેથી તે અનાદિરૂઢ છે. અજ્ઞાનીઓ કહે છે કે દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રનાં શ્રદ્ધા–જ્ઞાન તથા
પંચમહાવ્રત વગેરે શુભરાગરૂપ વ્યવહાર તે પહેલો અને પછી તેનાથી નિશ્ચય પમાય. તો તેને અહીં
આચાર્યભગવાન કહે છે કે અરે ભાઈ! તું તો અનાદિરૂઢ એવા વ્યવહારમાં જ મૂઢ છે, તારા માનેલા
વ્યવહારને તો અમે વ્યવહાર પણ નથી કહેતાં, તે તો વ્યવહારાભાસ છે. આત્માના ભાન વગર તીવ્ર અને મંદ
રાગ તો અનાદિકાળથી જીવ કરતો જ આવ્યો છે. છતાં તેને જે મોક્ષમાર્ગનું કારણ માને છે તે જીવ
વ્યવહારમાં મૂઢ છે.
દિગંબર જૈન પરંપરાથી શ્વેતાંબરો જુદા પડયા. તેઓ આત્માના ભાન વગર મિથ્યાદ્રષ્ટિને પણ દયા–દાન વગેરેના
શુભપરિણામથી પરીત સંસાર થઈ જવાનું કહે છે તે એકલી વ્યવહાર–