Atmadharma magazine - Ank 115 (Original language). Page: 13.

ઃ ૧પ૨ઃ આત્મધર્મઃ ૧૧પ
પ્રધાનદ્રષ્ટિ છે, અહીં તેને ‘અનાદિરૂઢ વ્યવહારમાં મૂઢ’ કહીને આચાર્યદેવ યથાર્થ વસ્તુસ્થિતિ સમજાવે છે કે અરે
ભાઈ! કયા વ્યવહારને તું પહેલો કહે છે? દયા–દાન વગેરેનો શુભભાવ શું અનાદિકાળમાં જીવે નથી કર્યો?
મિથ્યાદ્રષ્ટિપણે શુભરાગ તો પૂર્વે અનાદિથી કરતો જ આવ્યો છે, તો તેને ‘પહેલો’ કેમ કહેવાય? અને તેનાથી
પરીતસંસાર પણ કેમ થાય? આત્માના ભૂતાર્થ સ્વભાવના આશ્રયે સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કર્યા વિના પરીતસંસાર

થાય જ નહિ, અને રાગને વ્યવહાર કહેવાય નહિ.

દિગંબર અને શ્વેતાંબરની દ્રષ્ટિમાં આ મૂળભૂત તફાવત છે, બંને સંપ્રદાય વચ્ચે આ મોટો સિદ્ધાંત ભેદ છે.

આ વાત બરાબર સમજીને નક્કી કરવા જેવી છે.

દિગંબર સંતો કહે છે કે ‘નિશ્ચયપૂર્વક જ વ્યવહાર હોય નિશ્ચય વગરના એકલા રાગને વ્યવહાર કહેવાય

નહિ.’–આ તો યથાર્થ વસ્તુસ્વરૂપ છે.

શ્વેતાંબરમાં કહે છે કે ‘વ્યવહારનય પહેલો પરિણમે અને પછી નિશ્ચય હોય.’–આમાં મહા વિપરીત દ્રષ્ટિ

છે. તેનો ખુલાસો કરતાં આચાર્યદેવ કહે છે કે જે વ્યવહાર અનાદિકાળથી ચાલ્યો આવે છે તેને પહેલો કેમ

કહેવાય? વ્યવહારને પહેલો માનવો તે અનાદિના વ્યવહારમાં જ મૂઢતા છે.

વળી દિગંબર સંતો કહે છે કેઃ भूयत्थमस्सिदो खलु सम्माइट्ठी हवई जीवो એટલે કે ભૂતાર્થનો આશ્રય

કરનાર જીવ જ નિશ્ચયથી સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે.

તેને બદલે શ્વેતાંબરમાં એમ કહે છે કે ‘વ્યવહારી સો સમકિતી કહે ભાષ્ય વ્યવહાર.’
–આમાં પણ મોટો દ્રષ્ટિભેદ છે.
દિગંબર સંતો કહે છે કે ‘નિશ્ચયનયાશ્રિત મુનિવરો પ્રાપ્તિ કરે નિર્વાણની.’
એનાથી વિરુદ્ધ શ્વેતાંબરમાં એમ કહે છે કે ‘બહુ દળ દીસે જીવનાં જી વ્યવહારે શિવયોગ.’
દિગંબર જૈનધર્મના સત્ય સિદ્ધાંતનો વિરોધ કરીને આજથી લગભગ ૩૦૦ વર્ષ પહેલાં ૮૪ દિગ્પટ

બોલમાં શ્વેતાંબર મતનું પ્રતિપાદન કરતાં શ્રી યશોવિજયજીએ કહ્યું છે કે –

‘નિશ્ચયનય પહલેં કહે પીછેં લે વ્યવહાર,
ભાષાક્રમ જાને નહિ જૈન માર્ગ કો સાર.
તાતેં સો મિથ્યામતિ જૈન ક્રિયા પરિહાર,
વ્યવહારી સો સમકિતી કહે ભાષ્ય વ્યવહાર.
જા નય પહલેં પરિણમે સોઈ કહૈં હિત હોઈ,
નિશ્ચય કયોં ધુરિ પરિણમે? સુખમ મતિ કરી જોઈ.’
જુઓ, આ કોણ કહે છે?–શ્વેતાંબરો તરફથી શ્રી યશોવિજયજીએ દિગંબરોની ટીકા કરતાં આ વાત કરી

છે; તેમાં તે પહેલો વ્યવહાર ને પછી નિશ્ચય–એમ કહે છે અને તેને તે સૂક્ષ્મમતિ માને છે; અહીં દિગંબર સંતોના
કથનમાં તેનો જવાબ આપે છે કે અરે ભાઈ! કયા વ્યવહારને તારે પહેલો કહેવો છે? મંદકષાયને તારે પહેલો
કહેવો હોય, તો અમે કહીએ છીએ કે તે તો અનાદિથી રૂઢ છે, જીવ શુભરાગ તો અનાદિથી કરતો આવ્યો છે, તેને
જે મોક્ષમાર્ગ માને છે તેને અમે વ્યવહારમૂઢ કહીએ છીએ; પહેલો વ્યવહાર અને પછી નિશ્ચય–એમ માનવું તે

સૂક્ષ્મમતિ નથી પણ સ્થૂળ વ્યવહારમૂઢતા છે.

વળી ‘પહેલાં વ્યવહારનય પરિણમે’ એ વાત જ જૂઠી છે કેમકે અજ્ઞાનીના મિથ્યાજ્ઞાનમાં સાચા નય હોય

જ નહિ. નય તો સમ્યક્શ્રુતજ્ઞાનનો પ્રકાર છે. નિશ્ચયનયથી ભૂતાર્થસ્વભાવનો આશ્રય કર્યો ત્યારે સમ્યક્શ્રુત થયું,
તે જ્ઞાન રાગને જાણે ત્યારે તેમાં વ્યવહાર નય હોય છે. આ સિવાય મિથ્યાદ્રષ્ટિને વ્યવહારનય હોતો નથી.
અજ્ઞાનીનો વ્યવહાર તે વ્યવહારાભાસ છે. સ્વભાવ તરફ વળીને નિશ્ચય પ્રગટ કરે તો વ્યવહારને વ્યવહાર
કહેવાય. જૈનધર્મનો કોઈ પણ બોલ લ્યો તેમાં સ્વભાવ તરફ વળવાનું જ આવે છે. સ્વભાવ તરફ વળ્‌યા વિના

જૈનધર્મના એકેય બોલનો યથાર્થ નિર્ણય નહિ થાય.

ભાષા તો જડ છે, ભાષામાં વ્યવહાર આવે તેથી કાંઈ મોક્ષમાર્ગમાં વ્યવહારની પ્રધાનતા થઈ જતી નથી.

‘સમજાવતાં ભાષામાં વ્યવહાર આવે છે માટે પહેલો વ્યવહાર છે ને પછી નિશ્ચય છે’–એમ જે માને છે તેની
માન્યતા જૂઠી છે, તેણે ભાષા સામે જોયું પણ વસ્તુસ્વરૂપને ન જોયું. વસ્તુસ્વરૂપ એવું છે કે નિશ્ચયના આશ્રયે જ

મોક્ષમાર્ગની શરૂઆત થાય છે, વ્યવહારના આશ્રયે મોક્ષમાર્ગ છે જ નહિ.

< Previous Page Next Page >