જેવો છે, શુભરાગ પણ સંસાર છે, તે રાગના અવલંબનથી સંસાર મટે નહિ, પણ રાગરહિત ચૈતન્ય સ્વભાવના
અવલંબને સંસાર મટે. સંસારમાર્ગ અને મોક્ષમાર્ગ એ બંને ભાવોની જાત જુદી છે. અનાદિકાળથી જે ભાવે
સંસારમાં રખડયો તે ભાવે મોક્ષમાર્ગની શરૂઆત કેમ થાય? અજ્ઞાની કહે છે કે શુભરાગ તો વ્યવહાર તો છે
ને!! પણ અરે ભાઈ! શુભરાગને વ્યવહાર કયારે કહેવાય?–કે તેની રુચિ છોડીને નિશ્ચય પ્રગટ કરે ત્યારે.
ચૈતન્યજ્ઞાયકતત્ત્વની અસ્તિને કબૂલીને વિકારની–વ્યવહારની રુચિ છોડ તો તારા શુભરાગને વ્યવહાર કહેવાય.
જે પહેલો વ્યવહાર અને પછી નિશ્ચય–એમ માને છે તેને તો રાગની–વ્યવહારની રુચિ છે, તેના શુભરાગને તો
ખરેખર વ્યવહાર પણ નથી કહેવાતો.
ભેદજ્ઞાન થતું નથી. જે ક્ષણે પોતે જ્ઞાયકઆત્માની દ્રષ્ટિ કરે ત્યારે શુભરાગને વ્યવહાર કહેવાય છે. નિશ્ચયની દ્રષ્ટિ
સિવાય બધું વૃથા છે. વ્યવહાર હો ભલે, નિમિત્ત હો ભલે, પણ તેના આશ્રયે આત્માનો ધર્મ પ્રગટે ટકે કે વધે
એમ નથી. નિશ્ચય જ્ઞાયકસ્વભાવના આશ્રયે જ ધર્મ પ્રગટે છે–ટકે છે ને વધે છે.
છે, ત્યાં કાંઈ શુભ કરતાં કરતાં ધર્મ થશે એમ કહેવાનો આશય નથી, શુભને મોક્ષમાર્ગ કહેવો નથી. જીવોને
વિષયકષાયના તીવ્ર પાપ ભાવોથી છોડાવવા અર્થે શાસ્ત્રોમાં શુભ ભાવ કરવાનો પણ ઉપદેશ આપ્યો છે. પરંતુ
ત્યાં શુભ ભાવ કરતાં કરતાં મોક્ષમાર્ગ થઈ જશે–એવો સિદ્ધાંત સ્થાપવાનો આશય નથી. શુભ રાગને પકડીને
તેની જે હોંસ અને ઉત્સાહ કરે છે તે જીવો પ્રૌઢ વિવેકવાળા નિશ્ચય પર ચડયા નથી–એટલે કે મોક્ષમાર્ગમાં
આવ્યા નથી પણ અનાદિના વ્યવહારમાં જ મૂઢ થઈને પડયા છે. વ્યવહારમાં મૂઢ થઈને ઊંધા માર્ગે ચડયા તે
ચડયા, પરંતુ અનાદિથી તે શુભરાગ કરવા છતાં હજી પાર ન આવ્યો. મોક્ષમાર્ગમાં વચ્ચે શુભરાગ આવે ખરો
પણ તે રાગના અવલંબને મોક્ષમાર્ગ નથી, મોક્ષમાર્ગ તો આત્મા ભૂતાર્થ સ્વભાવના અવલંબને જ છે. આવા
નિશ્ચય મોક્ષમાર્ગને જેઓ જાણતા નથી ને રાગને મોક્ષમાર્ગ માનીને તેમાં જ મૂઢપણે પડયા છે તે જીવો આત્માના
પરમાર્થ સ્વભાવમાં અનારૂઢ વર્તતા થકા શુદ્ધ આત્માને દેખતા નથી.
કયાંથી હોય?
છે. જે જીવ નિશ્ચય પર આરૂઢ નથી ને અનાદિના રૂઢ વ્યવહારમાં જ મૂઢ છે તેની ત્રણકાળમાં મુક્તિ થતી
નથી. ભૂતાર્થસ્વભાવના ભાન વગર તો બધા એકડા વગરનાં મીંડાં છે. જેઓ ભગવાન ચૈતન્યસ્વરૂપ શુદ્ધ
આત્માને જાણીને પ્રૌઢ વિવેકવાળા નિશ્ચય પર આરૂઢ વર્તે છે તેમને જ અલ્પકાળે મુક્તિ થાય છે, બીજાને કદી
મુક્તિ થતી નથી.
વ્યવહારમાં જ મૂઢ છે. અનાદિથી નિગોદમાં રહેલો જીવ, અને અનંતવાર નવમીગૈ્રવેયકે જનારો વ્યવહારના
પક્ષવાળો દ્રવ્યલિંગી સાધુ–તે બંને જીવો અનાદિરૂઢ વ્યવહારમાં જ મૂઢ છે, વ્યવહારના પક્ષની અપેક્ષાએ તે બંને
જીવોમાં કાંઈ ફેર નથી; કેમ કે પરમાર્થ આત્માનું ભાન બંનેને નથી.
આત્માના આશ્રયે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર થાય તે જ છે. મૂઢ પુરુષો વ્યવહારમાં જ મોહિત થઈને
બાહ્યવ્રતાદિને અને રાગને મોક્ષનું