નિર્વિકલ્પ પ્રતીતિને કોઈ રાગનું કે નિમિત્તનું અવલંબન નથી; કેમ કે અનંતવાર શુભ ભાવો કર્યા છતાં
ચૈતન્યવસ્તુ લક્ષમાં ન આવી રાગથી પાર ચૈતન્યવસ્તુ કોઈ અંતરની અપૂર્વ ચીજ છે, તેની પ્રતીત પણ અપૂર્વ
અંતર્મુખ પ્રયત્નથી પ્રગટે છે, કોઈ બહારનાં કારણો કે રાગ તેમાં મદદ કરતાં નથી. પૂર્વે અજ્ઞાનપણે અનંત
અનંતવાર દ્રવ્યલિંગી સાધુ થઈ શુભભાવથી નવમી ગ્રૈવેયક સુધી ગયો છતાં ચૈતન્ય વસ્તુ ખ્યાલમાં ન આવી, તો
તે ચૈતન્ય વસ્તુ રાગના અવલંબનથી પાર છે; કોઈ અપૂર્વ મહિમાવાળી અંતરની વસ્તુ છે; અંતર્મુખ જ્ઞાનથી જ તે
પકડાય તેવી જ છે.–આમ એકાંતમાં વિચારીને ચૈતન્ય વસ્તુને પકડવાનો ઉદ્યમ કરે છે. આ પ્રમાણે અંતર્મુખ ઉદ્યમ
કરતાં કરતાં થોડા કાળમાં તે જીવ સમ્યગ્દર્શન પામી જાય છે.
સમ્યગ્દર્શનને સહજ કહ્યું છે–એમ સમજવું. સમ્યગ્દર્શનમાં સ્વભાવ તરફનો અપૂર્વ ઉદ્યમ તો છે જ. સમયસારમાં
આચાર્યદેવ કહે છે–હે જીવ! તું જગતનો વ્યર્થ કોલાહલ છોડીને અંતરમાં ચૈતન્ય વસ્તુને અનુભવવાનો છ માસ
પ્રયત્ન કર, તો તારા અંતરમાં તને અવશ્ય તેની પ્રાપ્તિ થશે. રુચિપૂર્વક અંતરમાં અભ્યાસ કરે તો અલ્પકાળમાં
તેનો અનુભવ થયા વિના રહે નહિ. તેથી અપૂર્વ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરવા માટે અંતરમાં તત્ત્વનિર્ણય અને
અનુભવનો ઉદ્યમ કરવો જોઈએ.
અત્યંત અધ્યાત્મલીન, વીતરાગદર્શનના પરમ મર્મજ્ઞ, શ્રુતજ્ઞાનના મહાસાગરસમા અને અનેક
લબ્ધિઓના નિવાસભૂત મહા મુનિ હતા, તેમણે ત્રિલોકપૂજ્ય ભગવાન મહાવીરથી ચાલ્યા આવતા
મોક્ષમાર્ગના બીજભૂતજ્ઞાનને પરમ પવિત્ર પરમાગમોમાં સંઘરી રાખીને ભવ્યજીવો પર અપાર
ઉપકાર કર્યો છે. તેઓશ્રીને ભગવાન મહાવીરનું જ્ઞાન આચાર્યોની પરંપરાથી મળ્યું હતું એટલું જ
નહિ પણ આઠ દિવસ સુધી મહાવિદેહવાસી શ્રી સીમંધરભગવાનના દિવ્યધ્વનિને સાક્ષાત્ શ્રવણ
કરવાનું મહાસુભાગ્ય પણ તેમને પ્રાપ્ત કરનાર ભગવાન કુંદકુંદાચાર્યદેવે રચેલાં અનેક શાસ્ત્રોમાંનું
એક ઉત્તમ આધ્યાત્મિકશાસ્ત્ર શ્રી નિયમસાર છે, તેમાં પરમ શાંતરસમય આધ્યાત્મિક ગૂઢભાવો
ભર્યા છે. નયાધિરાજ નિશ્ચયનયનું એમાં અલૌકિક નિરૂપણ છે. શુદ્ધજીવ, વ્યવહારનિશ્ચયચારિત્ર,
નિશ્ચયપ્રતિક્રમણ–પ્રત્યાખ્યાન–આલોચના–પ્રાયશ્ચિત, પરમ સમાધિ, શુદ્ધોપયોગ વગેરેનું સ્વરૂપ
એમાં સુંદર રીતે સમજાવવામાં આવ્યું છે કે જેથી મુમુક્ષુઓનું વલણ ક્ષણિક ભાવો તરફથી છૂટી
શુદ્ધદ્રવ્યસન્મુખ થઈ નિજાનંદમાં લીન થાય.
છે. તેમણે ટીકા કરતાં આધ્યાત્મ રસને અદ્ભુત રીતે ઘૂંટયો છે; પરણપારિણામિકભાવ, કારણ
પરમાત્મા વગેરેને અતિ અલૌકિક રીતે ગાયા છે. ટીકા ગદ્યરૂપ છે તેમ જ તેમાં અનેક આધ્યાત્મરસ
ઝરતાં મધુર પદ્યો પણ છે. ટીકાકાર મુનિ ભગવંતે મૂળ શાસ્ત્રકારના આશયને અતિ સ્પષ્ટ કરી
પરમ ઉપકાર કર્યો છે.