વનવાસ રહ્યો મુખમૌન રહ્યો દ્રઢ આસન પદ્મ લગાય દિયો.
વહ સાધન વાર અનંત કિયો તદપિ કછૂ હાથ હજૂ ન પર્યો.
અબ કયોં ન વિચારત હૈ મનસેં કછૂ ઓર રહા ઉન સાધનસેં.
સાધનને સમજ્યો નહિ અને બહારમાં સાધન માન્યું. અંતરમાં ચિદાનંદી ભગવાન આત્મા પોતે કોણ છે તેના
આત્માના સ્વભાવમાં શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર વગેરેનું પરિપૂર્ણ સામર્થ્ય ભર્યું છે તેમાંથી જ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર
પ્રગટે છે, કોઈ નિમિત્તમાંથી કે રાગના અવલંબનથી તે સમ્યગ્દર્શનાદિ થતા નથી. સમ્યગ્દર્શન પોતે પર્યાય છે
પરંતુ પર્યાયના આશ્રયે તે પ્રગટતું નથી, ભૂતાર્થ દ્રવ્યના આશ્રયે જ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટે છે. નિમિત્તમાં, વ્યવહારમાં
કે પર્યાયમાં એવી તાકાત નથી કે તેનું અવલંબન કરવાથી સમ્યગ્દર્શન પ્રગટે, અંતરના ભૂતાર્થસ્વભાવમાં જ એવી
તાકાત છે કે તેના અવલંબને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટી જાય છે. શક્તિ છે તેમાંથી વ્યક્તિ થાય છે, તેથી પોતાની
સ્વભાવશક્તિ ઉપર ધર્મીની દ્રષ્ટિ છે, નિમિત્ત વગેરે સંયોગ ઉપર ધર્મીની દ્રષ્ટિ નથી. આવી અંર્તશક્તિને દ્રષ્ટિમાં
લઈને તેનું અવલંબન કરવું તે અપૂર્વ ધર્મ છે. અનાદિકાળથી જીવે આવી દ્રષ્ટિ કદી પ્રગટ કરી નથી. અજ્ઞાની
જીવોને ભેદરૂપ વ્યવહારનો પક્ષ તો અનાદિકાળથી જ છે અને એનો ઉપદેશ પણ બહુધા સર્વ પ્રાણીઓ પરસ્પર
કરે છે. જિનવાણીમાં પણ વ્યવહારનો ઘણો ઉપદેશ છે, પરંતુ તે વ્યવહારના આશ્રયનું ફળ તો સંસાર જ છે.
પરમાર્થસ્વભાવ સમજાવતાં વચ્ચે ભેદરૂપ વ્યવહાર આવી જાય છે, પરંતુ તે વ્યવહારના આશ્રયથી લાભ નથી;
વ્યવહારના આશ્રયથી લાભ માનનાર તો સંસારમાં જ રખડે છે; તે જીવોને શુદ્ધનયનો પક્ષ એટલે કે આશ્રય તો
કદી આવ્યો નથી અને તેનો ઉપદેશ પણ વિરલ છે–ક્યાંક ક્યાંક છે; તેથી ઉપકારી શ્રીગુરુએ શુદ્ધનયના ગ્રહણનું
ફળ મોક્ષ જાણીને તેનો ઉપદેશ પ્રધાનતાથી દીધો છે. શુદ્ધનય ભૂતાર્થ છે–સત્યાર્થ છે, એનો આશ્રય કરવાથી જ
સમ્યક્ત્વ થાય છે; એને જાણ્યા વિના જીવ જ્યાંસુધી વ્યવહારમાં મગ્ન છે ત્યાંસુધી આત્માનાં જ્ઞાન–શ્રદ્ધાનરૂપ
વીતરાગભાવ છે. જૈનધર્મની ખરી અહિંસા તો એ છે કે જ્ઞાનસ્વભાવના અવલંબનમાં ટકતાં રાગાદિભાવોની
ઉત્પત્તિ જ ન થાય. લોકો પરજીવની અહિંસામાં ધર્મ માનીને અટકી ગયા છે; પણ અરે ભાઈ! ‘હું પરને બચાવું
ને રાગથી મને લાભ થાય’–એવી મિથ્યા માન્યતાને લીધે તારો આત્મા જ હણાઈ રહ્યો છે; પહેલાં સાચી
તેમાંથી નથી આવ્યું પણ વર્તમાનમાં આત્મદ્રવ્ય પરિપૂર્ણ શક્તિનો પિંડ છે તેમાં અંતર્મુખ થઈને તેના અવલંબને જ
કેવળજ્ઞાન પ્રગટયું છે; દ્રવ્યમાં સામર્થ્યરૂપે હતું તે જ પર્યાયમાં વ્યક્ત થયું છે. સાડાત્રણ હાથનો સુંદર મોર કયાંથી
આવ્યો?–નાના ઈંડામાં તેવી શક્તિ હતી તેમાંથી એન્લાર્જ એટલે કે વિકાસ થઈને મોર થયો છે. તેમ આત્માની