: ૧૯૦: આત્મધર્મ: ૧૧૭
(૭) મૃગજળ:– પુદ્ગલદ્રવ્યના વર્ણગુણની વિભાવ અર્થપર્યાય છે.
(૮) સૂક્ષ્મત્વ: તે જીવદ્રવ્યનો વિશેષ ગુણ છે અને પ્રતિજીવી છે.
• પ્રશ્ન: ૬ અ •
નીચેના પદાર્થોની વ્યાખ્યા લખો––
(૧) વર્ગણા (૨) નિશ્ચયનય (૩) અવાંતર સત્તા (૪) આહારવર્ગણા (પ) લોકાકાશ અને (૬) ચક્ષુદર્શન.
• ઉત્તર: ૬ અ •
(૧) વર્ગણા: વર્ગોના સમૂહને વર્ગણા કહે છે.
(૨) નિશ્ચયનય:– શ્રુતજ્ઞાનનું જે પડખું પદાર્થના અસલી સ્વરૂપને બતાવે તેને નિશ્ચયનય કહે છે.
(૩) અવાંતરસત્તા:– મહાસત્તામાંથી કોઈપણ વિવક્ષિત પદાર્થની સત્તાને આંવતરસત્તા કહે છે.
(૪) આહારવર્ગણા:– ઔદારિક, વૈક્રિયિક અને આહારક એ ત્રણ શરીરરૂપે જે પરિણમે તેને
આહારવર્ગણા કહે છે.
(પ) લોકાકાશ:– આકાશના જેટલા ભાગમાં છએ દ્રવ્યો રહેલા છે તેને લોકાકાશ કહે છે.
(૬) ચક્ષુદર્શ:– ચક્ષુન સંબંધી મતિજ્ઞાન થતાં પહેલાંં સામાન્ય પ્રતિભાસરૂપ દર્શનનો જે વેપાર થાય છે
તેને ચક્ષુદર્શન કહે છે.
• પ્રશ્ન: ૬ બ •
નીચેના બંનેમાં ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવ સમજાવો––
(૧) તાવ ઉતરી ગયો.
(૨) એક જીવે ક્રોધ મટાડીને ક્ષમા કરી.
• ઉત્તર: ૬ બ •
(૧) ‘તાવ ઉતરી ગયો’ ત્યાં પહેલાંં પુદ્ગલદ્રવ્યના સ્પર્શગુણની જે ઉષ્ણ પર્યાય હતી તેનો વ્યય થયો,
ઠંડી પર્યાયનો ઉત્પાદ થયો, અને પરમાણુ તથા સ્પર્શગુણ કાયમ ધ્રુવપણે ટકી રહ્યાં.
(૨) ‘જીવે ક્રોધ મટાડીને ક્ષમા કરી’ ત્યાં પહેલાંં તે જીવના ચારિત્રગુણની ક્રોધપર્યાય હતી તેનો વ્યય
થયો, ક્ષમાપર્યાયનો ઉત્પાદ થયો અને તે જીવદ્રવ્ય તથા તેનો ચારિત્રગુણ કાયમ ધ્રુવપણે ટકી રહ્યાં.
––એ રીતે એક જ સમયમાં ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવ છે.
ખરો જિજ્ઞાસુ
સંસાર પરિભ્રમણનો જેને થાક લાગ્યો છે અને બીજા બધાથી ઉદાસીન થઈને
એકમાત્ર શુદ્ધ આત્માને ઓળખવાની જ જેને જિજ્ઞાસા છે એવો શિષ્ય શ્રીગુરુના
ચરણે જઈને કહે છે કે: હે પ્રભો! અનાદિકાળથી હું મારા આત્માને અશુદ્ધ અને
સંયોગવાળો જ માનીને અત્યાર સુધી સંસારમાં રખડ્યો, પણ શુદ્ધનયથી મેં મારા
આત્માને કદી ઓળખ્યો નહિં, હવે મારે શુદ્ધનયઅનુસાર મારા આત્માનું સ્વરૂપ
જાણવા યોગ્ય છે, માટે હે ગુરુ! મને મારા આત્માનું શુદ્ધસ્વરૂપ બતાવો, –કે જે
જાણવાથી સમ્યગ્દર્શન થઈને મારી મુક્તિ થાય... ને આ ભવભ્રમણનો અંત આવે.
જિજ્ઞાસુ શિષ્યને પોતાનો શુદ્ધઆત્મા જાણવાની જ પ્રધાનતા છે, બીજી
અપ્રયોજભૂત બાબત જાણવાની પ્રધાનતા નથી. જ્ઞાનના ઉઘાડથી બીજી
અપ્રયોજભૂત બાબત જણાય તો તેનું અભિમાન નથી અને ન જણાય તો તેનો ખેદ
નથી, શુદ્ધઆત્માને જાણવાની જ ધગશ અને ઉત્સાહ છે.
–પ્રવચનમાંથી