: ૧૮૪ : આત્મધર્મ: ૧૧૭
(૪) બંધતત્ત્વની ભૂલ:
જેમ સોનાની બેડી તેમ જ લોઢાની બેડી બંને બંધનકારક છે, તેમ પુણ્ય અને પાપ બંને જીવને બંધનકારક
છે; પણ મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવ તેમ નહિ માનતાં પુણ્યને સારું ને હિતકર માને છે; તત્ત્વદ્રષ્ટિએ પુણ્ય અને પાપ બંને
બંધનકારક જ છે પણ અજ્ઞાની તેમ માનતો નથી––તે બંધતત્ત્વની ભૂલ છે.
(પ) સંવરતત્ત્વની ભૂલ:
સમ્યગ્દર્શન, સમ્યગ્જ્ઞાન અને સમ્યક્ચારિત્ર તે જીવને હિતકારી અને સુખદાયક છે, પણ મિથ્યાત્વને લીધે
મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવ તે સમ્યગ્દર્શન વગેરેને કષ્ટદાયક અને દુઃખરૂપ માને છે–તે સંવરતત્ત્વની ભૂલ છે.
(૬) િનજર્રાતત્ત્વની ભૂલ:
આત્મામાં એકાગ્ર થઈને શુભ અને અશુભ બંને પ્રકારની ઈચ્છા રોકવાથી તપ થાય છે, અને તે તપથી
નિર્જરા થાય છે; આવો તપ તે સુખદાયક છે પણ અજ્ઞાની તેને કલેશદાયક માને છે અને આત્માની જ્ઞાનાદિ
અનંતશક્તિને ભૂલીને પાંચ ઈન્દ્રિયોના વિષયોમાં સુખ માનીને તેમાં જ પ્રીતિ કર્યા કરે છે–તે નિર્જરાતત્ત્વની
ભૂલ છે.
(૭) મોક્ષતત્ત્વની ભૂલ:
આત્માની પૂરેપૂરી શુદ્ધદશાને મોક્ષ કહે છે; તે મોક્ષમાં આકુળતાનો અભાવ છે, તેમાં પૂરેપૂરું સ્વાધીન
નિરાકુળ સુખ છે, પણ અજ્ઞાનીને તે મોક્ષનું સુખ ભાસતું નથી. અજ્ઞાની તો શરીરમાં અને ખાવું–પીવું વગેરે
મોજશોખમાં સુખ માને છે, મોક્ષમાં શરીર, ખાવું–પીવું, પૈસા–કુટુંબ વગેરે કાંઈ બહારમાં હોતું નથી––તેથી તે
મોક્ષનું અતીન્દ્રિય સુખ અજ્ઞાનીને ભાસતું નથી;––આ મોક્ષતત્ત્વની ભૂલ છે.
––એ રીતે આ સાત તત્ત્વોની ભૂલ કરીને અજ્ઞાની જીવ અનાદિથી સંસારમાં રખડી રહ્યો છે.
• પ્રશ્ન: ૨ •
નીચેના પદાર્થોની વ્યાખ્યા લખો––
(૧) અગૃહીત મિથ્યાદર્શન (૨) કુધર્મ
(૩) ગૃહીત મિથ્યાજ્ઞાન (૪) અનેકાન્ત
(પ) કુગુરુ (૬) ગૃહીત મિથ્યાચારિત્ર
(૭) સમ્યગ્દર્શન
• ઉત્તર: ૨ •
(૧)
વિપરીત શ્રદ્ધા કરતો આવે છે તે અગૃહીત મિથ્યાદર્શન છે.
(૨) કુધર્મ: મિથ્યાત્વ–રાગ–દ્વેષરૂપી ભાવહિંસા, તથા ત્રસસ્થાવર જીવોના ઘાતરૂપી દ્રવ્યહિંસા, ––આ
બંને પ્રકારની હિંસાથી જે ધર્મ મનાયો હોય તેને કુધર્મ કહે છે.
(૩) ગૃહીત મિથ્યાજ્ઞાન: વસ્તુ અનેક ધર્મવાળી એટલે કે અનેકાન્તસ્વરૂપ છે, છતાં જે શાસ્ત્રોમાં
એકાન્તવાદનું નિરૂપણ કર્યું હોય અને જે શાસ્ત્રો મિથ્યાત્વરાગ દ્વેષ તથા પાંચ ઈન્દ્રિયના વિષયોનું પોષણ કરતા
હોય––એવાં કુશાસ્ત્રો એટલે કે કુગુરુના બનાવેલા ખોટાં શાસ્ત્રોને હિતરૂપ જાણીને તેનો અભ્યાસ કરવો તે
ગૃહીત મિથ્યાજ્ઞાન છે.
(૪) અનેકાન્ત: વસ્તુમાં નિત્યપણું તેમ જ અનિત્યપણું વગેરે અનેક ધર્મો એકસાથે રહેલા છે એટલે કે
વસ્તુ અનેક ધર્મસ્વરૂપ છે, આવા વસ્તુસ્વરૂપને ઓળખવું તે અનેકાન્ત છે.
(પ) કુગુરુ: જેના અંતરમાં તો મિથ્યાત્વ–રાગ–દ્વેષ વગેરે હોય અને બહારમાં ધન–વસ્ત્ર–સ્ત્રી વગેરે
પરિગ્રહ હોય, તથા પંચાગ્નિતપ વગેરે કરતા હોય–તે કુગુરુ છે. આવા મિથ્યાદ્રષ્ટિ કુગુરુઓની ભક્તિ–વિનય કે
પૂજા વગેરે કરવાથી ગૃહીત મિથ્યાત્વ થાયણ છે. કુગુરુ તે પત્થરની નૌકા સમાન છે. જેમ પત્થરની હોડી પોતે