: શ્રાવણ : ૨૦૦૯ : આત્મધર્મ–૧૧૮ : ૨૦૩ :
બાહ્યસામગ્રી તે પૂર્વના પુણ્ય–પાપ કર્મનું
ફળ છે
અમુક જીવને લક્ષ્મી મળે અમુક જીવને ન મળે, અમુકને શરીરમાં
રોગ થાય ને અમુકને નિરોગતા રહે, –એમ બહારમાં જે લક્ષ્મી વગેરે
સામગ્રીનો સંયોગ–વિયોગ તથા સરોગતા–નિરોગતા વગેરે થાય છે તેમાં
પૂર્વના પુણ્ય–પાપનો ઉદય નિમિત્તરૂપ છે; જો કોઈ જીવ તે કર્મને નિમિત્ત
તરીકે ન સ્વીકારે અને એમ માને કે ‘લક્ષ્મી વગેરેની જે અસમાનતા છે તે
વર્તમાન રાજ વ્યવસ્થાની ખામીને લીધે છે, તથા સરોગતા–નિરોગતા તે
આહાર–વિહારને લીધે છે’ –તો તેની તે માન્યતા આગમથી વિરુદ્ધ છે.
અહીં આગમના અનેક આધારો આપીને એ વાત સિદ્ધ કરી છે કે દરિદ્રતા
કે લક્ષ્મીવંતપણું તથા રોગ કે નિરોગતા વગેરે બાહ્યસામગ્રીનો સંયોગ–
વિયોગ થવામાં પૂર્વના સાતા કે અસાતા કર્મનો ઉદય નિમિત્તરૂપ છે,
પૂર્વના શુભાશુભ કર્મના ઉદય અનુસાર જ બાહ્ય સામગ્રીનો સંયોગ–
વિયોગ થાય છે. આ લેખમાં આપવામાં આવેલા બધાય અવતરણો માત્ર,
‘બાહ્ય સામગ્રી તે પૂર્વનાં પુણ્ય–પાપકર્મનું ફળ છે’ ––એ બાબત સિદ્ધ
કરવા માટે જ આપવામાં આવ્યા છે –એ વાત દરેક વાચકે લક્ષમાં રાખવી.
‘
काणि पुण्य – फलाणि? तित्थयर –गणहर–रिसि
–चक्कवट्टि–बलदेव–वासुदेव–सुर–विज्जाहरिद्धीओ। ’
‘काणि पाव फलाणि? णिरय–तिरिय–कुमाणुस–जोणीसु
जाइ–जरा–मरण–वाहि–वेयणा–दालिद्दादीणि। ’
(હિંદી અર્થ) शंका–पुण्य के फल कौनसे हैं?
समाधानः–– तीर्थंकर, गणधर, ऋषि, चक्रवर्ती, बलदेव, वासुदेव, देव और विद्याधरों की
ऋद्धियां पुण्य के फल हैं।
शंकाः– पाप के फल कौन से हैं?
समाधानः–– नरक, तिर्यंच और कुमानुष की योनियों में जन्म, जरा, मरण, व्याधि, वेदना और
दारिद्र आदि की प्राप्ति पाप के फल हैं।
[––ઋદ્ધિઓની પ્રાપ્તિ અને દરિદ્રતા વગેરે પુણ્ય–પાપના ફળ છે એમ અહીં સ્પષ્ટ કહ્યું છે.)
શ્રી ષટ્ખંડાગમ પુ. ૬, પૃ ૩૬ માં કહે છે કે––
‘दुक्खुवसमहेउसुदव्वसंपादणे तस्स वावारादो’ ××× ‘ण च सुह–दुक्खहेउदव्वसंपादयमण्णं
कम्ममत्थि त्ति अणुवलंभादो।’
(હિંદી અર્થ) दुःख–उपशमन के कारणभूत सुद्रव्यों के सम्पादन में सातावेदनीय कर्म का व्यापार
होता है। ××× सुख और दुःख के कारणभूत द्रव्यों का सम्पादन करने––