–એ રીતે જે સદા જીવ અને કર્મના ભેદનો અભ્યાસ કરે છે, તે સંયત નિયમથી પ્રત્યાખ્યાન ધારણ કરવાને
શક્તિમાન છે. જેને જીવ અને કર્મના ભેદનું જ્ઞાન નથી તેને કદી સમ્યક્ચારિત્ર હોતું નથી. અહીં જીવ અને કર્મના
ભેદનો અભ્યાસ કહ્યો એટલે શું?–કે કર્મથી ભિન્ન શુદ્ધ જ્ઞાનાનંદ આત્માને જાણીને તેમાં એકાગ્રતાનો અભ્યાસ
કરવો તેનું નામ જીવ અને કર્મના ભેદનો અભ્યાસ છે, ને તે મુક્તિનું કારણ છે.
પ્રમાણમાં જ વિકાર થાય–એમ તો કોઈ જીવને બનતું નથી. જો ઉદય પ્રમાણે જ વિકાર થાય એમ હોય તો તો
કોઈ પણ પ્રકારનો પુરુષાર્થ કરવાનું જીવના હાથમાં રહેતું નથી, બસ! જેવો ઉદય આવે તેમ પરિણમ્યા કરવું
એટલે તે માન્યતામાં નિગોદમાંથી નીકળવાનો અવકાશ પણ ન રહ્યો. ઉદયના પ્રમાણમાં વિકાર થાય એ માન્યતા
નબળાઈના કારણે જ નીચે આવે છે, કર્મના ઉદયને કારણે નહિ. અરે, અનાદિથી નિગોદમાં રહેલો જીવ પણ તેના
પોતાના તેવા ઊંધા ભાવથી જ ત્યાં રહ્યો છે. શ્રી ગોમ્મટસારજીમાં પણ કહ્યું છે કે–
भावकलंकसुपउरा णिगोदवासं ण मुंचंति।।१९७।।
જ તેમને સંસારઅવસ્થા છે. હજી તો કર્મને લીધે જીવને વિકાર થાય એવી જેની માન્યતા છે તેને કર્મ અને
આત્માના જુદાપણાનું જ્ઞાન નથી એટલે વિકાર સાથે તો તેને એકત્વબુદ્ધિ હોય જ. જ્યાં વિકારમાં એકત્વબુદ્ધિ
હોય ત્યાં શુદ્ધઆત્માની નિઃસંદેહ પ્રતીત હોય નહીં; અને શુદ્ધ આત્માની પ્રતીત વગર અનંત ભવનો સંદેહ
યથાર્થપણે ટળે જ નહિ.
ક્રમબદ્ધપર્યાયને તું સમજ્યો જ નથી. ક્રમબદ્ધપર્યાયની યથાર્થ પ્રતીત કરનારને તો જ્ઞાનસ્વભાવની દ્રષ્ટિ થઈ ગઈ,
તેનું પરિણમન જ્ઞાન તરફ વળી ગયું, તેને હવે અનંત ભવ હોય જ નહીં. આમ છતાં ‘મારી પર્યાયના ક્રમમાં
અનંતભવ હશે તો’–એમ જે સંદેહ કરે છે તે જીવ તીવ્ર મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે; તેણે નથી તો આત્માને દેખ્યો, નથી સર્વજ્ઞને
માન્યા, કે નથી ક્રમબદ્ધપર્યાયને માની. અનંતભવની શંકાવાળા જીવને ધર્મની અંશમાત્ર રુચિ જ થઈ નથી.
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ ધર્મ તો ભવના નાશનું કારણ છે, આવા ધર્મનું સેવન કરે અને અનંત ભવની શંકા
રહે–એમ કદી બને જ નહિ, સરોવરના કિનારે જાય તોય ઠંડી હવા આવે છે ને ખાતરી થઈ જાય છે કે હવે પાણી
નજીકમાં જ છે, તેમ જેને આત્માના ધર્મની સમ્યક્ રુચિ થઈ તેને અંદરથી અપૂર્વ શાંતિના ભણકાર આવે છે અને
અલ્પકાળમાં મોક્ષ થવાની નિઃસંદેહ ખાતરી થઈ જાય છે. જેને આવી નિઃશંકતા નથી અને ભવનો સંદેહ છે તે જીવ
કર્મથી ભિન્ન આત્માને નથી દેખતો પણ કર્મને જ અને અશુદ્ધ આત્માને જ દેખે છે.
શંકાવાળો જીવ પણ મિથ્યાદ્રષ્ટિ જ છે, તેણે ખરેખર ક્રમબદ્ધપર્યાયને જાણી જ નથી. જેમ કેવળજ્ઞાનનો યથાર્થ
નિર્ણય કરનારને પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવની પ્રતીત થઈ જાય છે ને ભવની શંકા છૂટી જાય છે, તેમ ક્રમબદ્ધપર્યાય
જેણે ખરેખર જાણી હોય તેને