કે વ્યવહારના આશ્રયે સમ્યગ્દર્શન થતું નથી. ભૂતાર્થ–સ્વભાવના આશ્રયે જ સમ્યગ્દર્શન થાય છે. શુદ્ધનય આત્માના
પરમાર્થ સ્વરૂપને દેખાડે છે તેથી તે જ અંગીકાર કરવા જેવો છે, તેના અવલંબનથી સમ્યગ્દર્શન થાય છે. જોકે શુદ્ધનય
પોતે તો પર્યાય છે પણ અહીં અધ્યાત્મદ્રષ્ટિમાં શુદ્ધનય અને તેનો વિષય એ બંને અભેદ છે તેથી શુદ્ધનયને પણ
ભૂતાર્થ કહ્યો છે. જેઓ શુદ્ધનયથી આત્માના પરમાર્થ સ્વરૂપને દેખે છે, તેઓ જ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે. શિષ્યે પૂછયું હતું કે
વ્યવહારનય કેમ અનુસરવાયોગ્ય નથી? તેના ઉત્તરમાં આચાર્યભગવાન કહે છે કે શુદ્ધનય વડે આત્માનો પરમાર્થ
સ્વભાવનો આશ્રય કરવાથી જ સમ્યગ્દર્શન થાય છે, વ્યવહારનયનો આશ્રય કરવાથી સમ્યગ્દર્શન થતું નથી માટે તે
વ્યવહારનય અનુસરવાયોગ્ય નથી.
કર્મના સંયોગવાળો અશુદ્ધ આત્મા જ ભાસે છે પણ કર્મના સંયોગ વિનાનો આત્માનો શુદ્ધસ્વભાવ તેને ભાસતો
નથી. પર્યાયમાં વિકાર અને કર્મનો સંયોગ હોવા છતાં ધર્મી જીવ શુદ્ધનય વડે આત્મા અને કર્મની ભિન્નતાનો
વિવેક કરીને અંતરમાં શુદ્ધજ્ઞાયકસ્વભાવપણે પોતાને અનુભવે છે. આ રીતે શુદ્ધનયવડે આત્માના
સમ્યક્સ્વભાવનું અવલોકન કરનાર સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે. અજ્ઞાનીને શુદ્ધનયરૂપી આંખ જ ઊઘડી નથી એટલે તે
વિકારને જ દેખે છે પણ શુદ્ધ આત્માને નથી દેખતો, શુદ્ધ આત્માને દેખવા માટે તે આંધળો છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ તો
શુદ્ધનયરૂપી અતીન્દ્રિય ચક્ષુ વડે પોતાના આત્માને શુદ્ધપણે દેખે છે, અંતરમાં તેને જ્ઞાનચક્ષુ ખૂલી ગયા છે.
સ્વરૂપને દેખી શકતો નથી. એવા વ્યવહારથી વિમોહિત દ્રષ્ટિવાળા જીવને આત્મા અને કર્મની જુદાઈનો વિવેક
નથી, જીવનો સ્વભાવ શું અને વિકાર શું તેના ભેદની તેને ખબર નથી, કર્મ પ્રેરક થઈને મને વિકાર કરાવે છે
અને વિકાર જેટલો જ હું છું–એમ તે માને છે એટલે તેને એકાકાર જ્ઞાયક મૂર્તિ આત્મા ઢંકાઈ ગયો છે,–તેને તે
દેખતો નથી. તેને આચાર્યદેવ કહે છે કે અરે જીવ! તું તારી શુદ્ધનયરૂપી આંખને ઉઘાડ અને તારા આત્માને કર્મથી
ને વિકારથી ભિન્ન એકાકાર શુદ્ધજ્ઞાયકસ્વરૂપે દેખ. આવા આત્માને દેખવો તે જ સાચી દ્રષ્ટિ છે, ને એવી દ્રષ્ટિ જ
મુક્તિનું કારણ છે; આવી દ્રષ્ટિ પ્રગટ કર્યા વગર કદી ભવભ્રમણનો અંત આવતો નથી.
હોવાનો જ્યાં સંદેહ વર્તે છે ત્યાં તેના કારણરૂપ અનંતાનુબંધી કષાય પડયો જ છે; તે જીવે આત્માના ભવરહિત
સ્વભાવને દેખ્યો જ નથી. આ તરફ અંતરમાં ચૈતન્યસ્વભાવના અનંતસામર્થ્યની અસ્તિને ચૂક્યો એટલે તેનાથી
વિરુદ્ધ એવા અનંતભવનું અસ્તિત્વ અજ્ઞાનીને ભાસ્યું; જ્ઞાનીની દ્રષ્ટિમાં તો પોતાના શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વભાવનું
અસ્તિત્વ ભાસ્યું છે, ને તે સ્વભાવમાં ભવની નાસ્તિ છે તેથી તેને ભવની શંકા હોતી નથી. અજ્ઞાનીને ઊંધી
દ્રષ્ટિમાં ભવ જ દેખાય છે પણ જ્ઞાનસ્વભાવ નથી દેખાતો; જ્ઞાની ભૂતાર્થદ્રષ્ટિથી એકલા જ્ઞાનસ્વભાવને જ દેખે છે;
તેમાં ભવ છે જ નહીં.
એકત્વબુદ્ધિથી જીવ સંસારમાં રખડે છે અને સ્વ–પરનું ભેદજ્ઞાન કરીને તે ભેદજ્ઞાનના અભ્યાસથી જીવ મુક્તિ
પામે છે. નિયમસારની ૮૨ મી ગાથામાં કહે છે કે–