તત્ત્વની દ્રષ્ટિ વિના લોકોએ એમ ને એમ ત્યાગના ગાડાં હાંકી દીધા છે, અરે! તત્ત્વનિર્ણયની દરકાર પણ કરતા
નથી. પરંતુ તત્ત્વના નિર્ણય વગર કોઈ રીતે જન્મ–મરણનો અંત આવે તેમ નથી. તત્ત્વના નિર્ણય વગર સાચો
ત્યાગ તો હોય નહિ એટલે તે ત્યાગ પણ બોજારૂપ લાગે.
ઉપાદાન ભેગાં થઈને કોઈ એક ત્રીજી અવસ્થા થાય છે–એમ નથી. ઉપાદાનની અવસ્થા જુદી ને નિમિત્તની
અવસ્થા જુદી. નિમિત્તને કારણે ઉપાદાનમાં કાંઈ પ્રભાવ પડતો નથી, ઉપાદાનમાં તેનો અભાવ છે. સમય
સમયનું ઉપાદાન સ્વાધીન–સ્વયંસિદ્ધ છે. અહો! આવી સ્વતંત્રતાની વાત લોકોને અનંતકાળથી બેઠી નથી,
ને પરાધીનતા માનીને રખડી રહ્યા છે. ઉપાદાનની સ્વાધીનતાનો જેને નિર્ણય નથી તેને સમ્યગ્દર્શન
પામવાની યોગ્યતા નથી.
રાગ નથી. જેમ ઉપાદાનમાં ‘પર્યાયની લાયકાત’ એવો એક પ્રકાર છે તેમ સમ્યગ્દર્શનમાં ‘આત્માના
અભેદ સ્વભાવનો આશ્રય’ એવો એક જ પ્રકાર છે. દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર વગેરે પર નિમિત્તના આશ્રયથી
સમ્યગ્દર્શન થાય –એ વાત તો દૂર રહી, પરંતુ પોતાના આત્માના ગુણ–ગુણીના ભેદ પાડીને લક્ષમાં લેતાં
પણ સમ્યગ્દર્શન થતું નથી, ભેદના આશ્રયે અભેદ આત્માનો નિર્વિકલ્પ અનુભવ થતો નથી, જો ભેદના
આશ્રયે લાભ માને તો મિથ્યાત્વ થાય છે. ‘હું જ્ઞાન છું–હું દર્શન છું, હું ચારિત્ર છું અથવા હું અનંત ગુણનો
પિંડ અખંડ આત્મા છું’–એ પ્રમાણે શુભવિકલ્પ કરીને તે વિકલ્પરૂપ વ્યવહારને જ જે અનુભવે છે પણ
વિકલ્પ તોડીને અભેદ આત્માને નથી અનુભવતો તે પણ મિથ્યાદ્રષ્ટિ જ છે. સમકિતીને તેવો વિકલ્પ આવે
પણ તેની દ્રષ્ટિ પોતાના ભૂતાર્થસ્વભાવ ઉપર છે, વિકલ્પ અને સ્વભાવ વચ્ચે તેને ભેદ પડી ગયો છે,
ભૂતાર્થસ્વભાવની નિર્વિકલ્પ દ્રષ્ટિ (–નિર્વિકલ્પ પ્રતીતિ) તેને સદાય વર્તે છે. જુઓ, આ ધર્માત્માની
અંર્તદ્રષ્ટિ! આવી દ્રષ્ટિ પ્રગટયા વિના ધર્મની શરૂઆત થાય નહીં.