સંયોગરૂપ અસમાનજાતીય પર્યાય છે, તે આત્માનું સ્વરૂપ નથી. મનુષ્યપર્યાય તે હું નથી, હું તો જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા
છું–એમ સમજવું તે આત્માની પહેલી ફરજ છે, ને તે પહેલો ધર્મ છે. મનુષ્યભવ પામીને કરવા જેવું હોય તો એ જ છે.
આ સિવાય ‘હું મનુષ્ય જ છું’ એમ માનીને જે કાંઈ ક્રિયાકલાપ કરવામાં આવે તે બધોય વ્યવહાર મૂઢ અજ્ઞાની
જીવોનો વ્યવહાર છે.
આત્મા તે હું છું’ –એમ ન માનતાં, ‘મનુષ્ય પર્યાય તે જ હું છું’ મનુષ્યદેહ તે હું છું’ શરીરની ક્રિયાઓ મારી છે’–
એમ માનીને પર્યાયબુદ્ધિમાં લીન થયેલા મૂઢ જીવો પરસમય છે, તેઓ જૈન નથી. ‘માનવધર્મ’ ના નામે અજ્ઞાનીઓ
શરીર સાથેની એકતાબુદ્ધિરૂપ મિથ્યાત્વનું જ પોષણ કરે છે. જ્ઞાનીઓ તો એમ કહે છે કે હે ભાઈ! મનુષ્યપર્યાયથી
આત્માનું ભેદજ્ઞાન કરવું–એટલે કે મનુષ્યપર્યાય તે હું નહિ પણ દેહથી ભિન્ન જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા તે હું–એવું ભાન
કરવું તે તારી પહેલી ફરજ છે. અને એ જ પ્રથમ ધર્મ છે.
(–અર્થાત્ તે અસમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાય પ્રત્યે જ જોરવાળા છે,) તેઓ–જેમને નિરર્ગળ એકાંતદ્રષ્ટિ ઊછળે છે–એવા
‘આ હું મનુષ્ય જ છું, મારું જ આ મનુષ્યશરીર છે’ એમ અહંકાર–મમકાર વડે ઠગાતા થકા,
અવિચલિતચેતનાવિલાસમાત્ર આત્મવ્યવહારથી ચ્યુત થઈને, જેમાં સમસ્ત ક્રિયાકલાપને છાતીસરસો ભેટવામાં આવે
છે એવા મનુષ્યવ્યવહારનો આશ્રય કરીને રાગી અને દ્વેષી થતા થકા પરદ્રવ્યરૂપ કર્મ સાથે સંગતપણાને લીધે ખરેખર
પરસમય થાય છે.”
હોવાને લીધે પર્યાયમાત્ર પ્રત્યેનું બળ દૂર કરીને આત્માના સ્વભાવમાં જ સ્થિતિ કરે છે, તેઓ–
ઃ પ૨ઃ