**********************************
એક તો કર્મના ઉદયથી વિકાર થાય, અને બીજું વ્યવહાર કરતાં કરતાં નિશ્ચય થાય,–
આવી માન્યતાવાળા જીવના અભિપ્રાયમાં મોટી ભૂલ છે,–તેઓ આત્માથી નહિ પણ જડથી જ
મોક્ષ થવાનું માનનારા છે; કઈ રીતે? તે અહીં કહેવાય છે.
(૧) પ્રથમ તો જડકર્મના ઉદયથી શુભાશુભ વિકાર થાય છે એમ માન્યું એટલે
વ્યવહારરત્નત્રયના શુભપરિણામ પણ જડથી થવાનું માન્યું; અને–
(૨) તે વ્યવહારરત્નત્રયથી નિશ્ચયરત્નત્રય થાય–એમ માન્યું;
આ રીતે –
(૧) જડકર્મના ઉદયથી વ્યવહારરત્નત્રય અને
(૨) વ્યવહારરત્નત્રયથી નિશ્ચયરત્નત્રય, તથા તે નિશ્ચયરત્નત્રય મોક્ષનું કારણ–એમ
માન્યું.
–એટલે તે અજ્ઞાનીના અભિપ્રાયમાં મોક્ષ માટે આત્માનું અવલંબન લેવાનું તો કયાંય
આવ્યું જ નહિ, જડથી જ મોક્ષ થવાનું આવ્યું!
મોક્ષનું કારણ નિશ્ચયરત્નત્રય;
તે નિશ્ચયરત્નત્રય વ્યવહારરત્નત્રયના આશ્રયે થાય; અને વ્યવહારરત્નત્રય જડકર્મના
ઉદયને લીધે થાય;–આ રીતે અજ્ઞાની કર્મને જ દેખે છે, પણ આત્માને નથી દેખતો, તેથી તેને કદી
મોક્ષમાર્ગ પ્રગટતો નથી.
–તો યથાર્થ મોક્ષમાર્ગ કઈ રીતે છે?
જ્ઞાની જાણે છે કે મારા આત્મસ્વભાવના અવલંબને જ નિશ્ચય સમ્યક્ત્વ–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ
મોક્ષમાર્ગ છે; નિશ્ચયરત્નત્રયરૂપ મોક્ષમાર્ગમાં મારા સ્વભાવ સિવાય બીજા કોઈનું અવલંબન
નથી. સ્વભાવના અવલંબને નિશ્ચયરત્નત્રય પ્રગટ કર્યા ત્યાં વ્યવહારરત્નત્રયને માત્ર ઉપચારથી
તેનું કારણ કહ્યું.
તથા તે વ્યવહારરત્નત્રય પણ કર્મના ઉદયને લીધે થતા નથી, પણ મારી સાધકપર્યાયમાં તે
પ્રકારની લાયકાતથી થાય છે, કર્મનો ઉદય તેમાં માત્ર નિમિત્ત છે.
આ રીતે ધર્મીજીવ સ્વાશ્રિત–મોક્ષમાર્ગ જાણે છે. જડને કારણે વિકાર નહિ ને વિકારને
કારણે સ્વભાવ નહિ,–આમ જાણીને ધર્મીજીવ સ્વભાવના આશ્રયે મોક્ષમાર્ગને સાધે છે.
(–પ્રવચનમાંથી)
* * *
પોષઃ ૨૪૮૦ ઃ પ૯ઃ