* જૈનદર્શન એટલે શું? *
આવ્યા છે. તીર્થંકરો દિવ્યધ્વનિથી કહેતા આવ્યા છે અને ગણધરો સંતો તે ઝીલતા આવ્યા છે. ધરસેન, પુષ્પદંત,
ભૂતબલિ, કુંદકુંદ, સમન્તભદ્ર, અકલંક, અમૃતચંદ્ર વગેરે આચાર્ય ભગવંતોએ એ જ વાત કરી છે, અને તે જ અહીં
કહેવાય છે. આ જ જૈનદર્શન છે. અત્યારે તો અજ્ઞાનીઓ ‘જૈનદર્શન’ ના નામે અનેક વાતો કરે છે અને લેખો લખે
છે, પણ તે મોટા ભાગે જૈનદર્શનથી વિપરીત હોય છે. જૈનદર્શન શું ચીજ છે તે વાત ઘણા લોકોએ તો સાંભળી પણ
નથી. સાચી વાતનું શ્રવણ પણ અત્યારે લોકોને બહુ દુર્લભ થઈ પડયું છે. નિમિત્તના આશ્રયથી અને રાગથી ધર્મ
થવાનું જે મનાવતા હોય તે જૈનદર્શનથી વિપરીત છે, જૈનધર્મની તેને ખબર નથી, તેથી તે ખરેખર જૈન નથી.
* જૈન કોને કહેવો? *
ભૂતાર્થ શુદ્ધ આત્માને જાણતો નથી તે જીવ વ્યવહારમાં જ વિમોહિત મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે, તેને ભગવાન ખરેખર જૈન
કહેતા નથી.
* જે સમજવાથી હિત થાય એવું અપૂર્વ સત્ય *
તે પણ વ્યવહારમાં જ વિમોહિત છે. ભૂતાર્થ સ્વભાવમાં એકાકારદ્રષ્ટિ કરવી તે જ સમ્યગ્દર્શનની રીત છે, તે જ
સત્યદ્રષ્ટિ છે, અને તે જ કલ્યાણનો માર્ગ છે. જે જીવ આવી વાતનું શ્રવણ કરવા આવ્યો છે તે કંઈક અપૂર્વ સત્ય
સમજવા માગે છે, જે સમજવાથી પોતાનું હિત થાય એવું સત્ય સમજવા માગે છે;–તો એવું સત્ય શું છે કે જે સમજવાથી
હિત થાય? તે અહીં બતાવે છે. ત્રિકાળી જ્ઞાનાનંદ અભેદ આત્મા તે જ સત્ય ભૂતાર્થ છે. તે અભેદરૂપ આત્મામાં
જ્ઞાનાદિ ગુણોના ભેદ પાડવા તે પણ અભૂતાર્થ છે, રાગ પણ અભૂતાર્થ છે અને નિમિત્ત વગેરે પર વસ્તુનો તો
આત્મામાં અભાવ જ છે. એકાકાર સહજ જ્ઞાયકસ્વભાવની સન્મુખતાથી જ નિર્વિકલ્પ અનુભવ થાય છે, તેથી તે જ
ભૂતાર્થ છે, તે જ પરમાર્થ સત્ય છે; એ સિવાય ભેદની, રાગની કે પરની સન્મુખતાથી તો રાગની ઉત્પત્તિ થાય છે તેથી
તે અભૂતાર્થ છે, તેની સામે જોવાથી કલ્યાણ થતું નથી.
* કોની સામે જોવાથી કલ્યાણ થાય? *
અને પ્રતીતિ કરવી તે જ કલ્યાણ છે. હે ભાઈ! પરની સામે જોયે તો તારું કલ્યાણ થાય તેમ નથી, ને તારા આત્મામાં
પણ ભેદની સામે જોયે તારું કલ્યાણ નહિ થાય. આખો આત્મા એક સમયમાં પરિપૂર્ણ જેવો છે તેવો અખંડ પ્રતીતમાં
લેવો તે જ કલ્યાણનું મૂળ છે. ‘હું જ્ઞાયક છું’ એવો વિકલ્પ તે પણ રાગ છે; અહીં તે વિકલ્પની વાત નથી, પણ
જ્ઞાનને અંતરમાં વાળીને વિકલ્પરહિત શુદ્ધનયથી આત્માના ભૂતાર્થ સ્વભાવને લક્ષમાં લઈને તેના આનંદનો
અનુભવ કરવો તે સમ્યગ્દર્શન છે.
* આત્માની સાચી બુદ્ધિ *
જ્ઞાયકસ્વભાવપણે આત્માને અનુભવે છે. શુદ્ધનયથી આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપનો બોધ કરવો તે જ સાચી બુદ્ધિ છે, તેને
જ અહીં આત્માની બુદ્ધિ કહી છે. પરાવલંબનથી છૂટીને અને રાગથી જુદું પડીને જે જ્ઞાન આત્માના ભૂતાર્થ
સ્વભાવમાં વળ્યું તે જ્ઞાનને જ ‘પોતાની બુદ્ધિ’ કહી છે, એકલા પર તરફના ઉઘાડને અહીં ‘પોતાની બુદ્ધિ’ કહેતા
નથી. ખરી બુદ્ધિ જ તેને કહેવાય કે જે અંતર્મુખ થઈને પોતાના અખંડ
પોષઃ ૨૪૮૦