* ભેદવિજ્ઞાન અને સમ્યગ્દર્શન કઈ રીતે થાય? *
સમ્યક્દર્શન થાય છે. જે જીવમાં સમ્યગ્દર્શન પામવાની તૈયારી હોય તેને પહેલાં દેશનાલબ્ધિમાં સમ્યગ્જ્ઞાનીનું જ
સીધું નિમિત્ત હોય છે, અજ્ઞાની પાસેથી કે એકલા શાસ્ત્રથી દેશનાલબ્ધિ થતી નથી. પાત્ર જીવને આત્મજ્ઞાની ગુરુ
જ નિમિત્ત હોય છે છતાં તે નિમિત્તને લીધે પણ કાંઈ સમ્યગ્દર્શન થઈ જાય છે–એમ નથી. સમ્યગ્દર્શન તો પોતાની
સ્વસન્મુખ બુદ્ધિથી અને પોતાના પુરુષાર્થથી જ થાય છે. માટે કહ્યું કે પોતાની બુદ્ધિથી નાખેલા શુદ્ધ નયઅનુસાર
બોધ થવાથી આત્મા અને કર્મનું ભેદવિજ્ઞાન થાય છે; એટલે આમાં જ્ઞાનની દિશાને આત્મા તરફ પલટી નાંખવાની
વાત છે. સમ્યગ્દર્શન પરનિમિત્તથી તો નહિ, રાગથી નહિ ને રાગ તરફ વળેલી બુદ્ધિથી પણ નહિ, પરંતુ અંતરના
શુદ્ધસ્વભાવ તરફ વળેલી બુદ્ધિથી જ થાય છે. અહો! પરલક્ષી જ્ઞાનનો ઉઘાડ વધારે હોય કે ઓછો હોય તેની સાથે
પણ જ્યાં સમ્યગ્દર્શનનો સંબંધ નથી તો પછી રાગની કે નિમિત્તની તો વાત જ ક્યાં રહી?
* ચૈતન્યભગવાનની વાર્તા.....*
જોઈએ; પૂર્વે અનંતકાળમાં આત્માની સમજણ કરી નથી તેથી શરૂઆતમાં નવું લાગે પણ રુચિ અને ઉલ્લાસથી
સમજવા માગે તો બધું સમજાય તેમ છે. મારે મારા આત્માનું હિત કરવું છે–એમ જેને અંતરમાં દરકાર જાગે તેની
બુદ્ધિ આત્માની સમજણ તરફ વળ્યા વિના રહે નહિ.
* ‘પ...દ્મ...પુ...રા...ણ! ’ *
પોતાના ભૂતાર્થસ્વભાવની દ્રષ્ટિથી જ મુક્તિ પામ્યા છે. આ આત્મારામ પોતાના સ્વભાવને ભૂલીને ભવવનમાં
અનાદિથી કેમ રખડયો અને હવે તે ભવરૂપી વનવાસ છોડીને પાછો સ્વભાવ–ઘરમાં કેમ અવાય તેની આ વાત છે.
‘આત્મસ્વરૂપમાં રમે તે રામ’–આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવને દ્રષ્ટિમાં લઈને તેમાં રમણતા કરે તે જીવ રામચંદ્રજીની
માફક મુક્તિ પામે છે, ને તેનું આ પુરાણ છે.
અહો! ચૈતન્યવસ્તુનો મહિમા કોઈ અપૂર્વ છે, એની નિર્વિકલ્પ પ્રતીતિને કોઈ
રાગનું કે નિમિત્તનું અવલંબન નથી; શુભભાવો અનંતવાર કર્યા છતાં ચૈતન્યવસ્તુ
લક્ષમાં ન આવી, તો તે રાગથી પાર ચૈતન્યવસ્તુ કોઈ અંતરની અપૂર્વ ચીજ છે,
તેની પ્રતીત પણ અપૂર્વ અંતર્મુખ પ્રયત્નથી થાય છે.–આમ ચૈતન્યવસ્તુને
પકડવાનો અંતર્મુખ ઉદ્યમ તે સમ્યગ્દર્શનનો ઉપાય છે.