સ્વભાવની પ્રીતિ નથી. જ્ઞાની જાણે છે કે હું તો જ્ઞાન જ છું, જ્ઞાન જ મારો સ્વભાવ છે, મારા જ્ઞાનને
અને રાગને એકપણું નથી પણ ભિન્નપણું છે, –આવા ભાનમાં જ્ઞાનીને પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવની જ
પ્રીતિ છે ને કોઈપણ રાગની પ્રીતિ નથી તેથી તે ખરેખર વૈરાગી છે.
ઉત્તર :– પ્રથમ તો જ્ઞાનીને પરમાર્થે રાગ થતો જ નથી, કેમકે રાગ વખતે જ્ઞાની જાણે છે કે હું
જ્ઞાનીને તે રાગની રુચિ નથી. રાગ મને હિતકર છે એમ જ્ઞાની માનતા નથી, સ્વભાવસન્મુખની
દ્રષ્ટિ તે વખતે પણ છૂટી નથી, ને રાગમાં એકતાબુદ્ધિ થઈ નથી, માટે જ્ઞાની ખરેખર વૈરાગી જ છે.
અજ્ઞાની એકલા રાગને દેખે છે પણ તે જ વખતે જ્ઞાનીનું જ્ઞાન તે રાગથી છૂટું પડીને અંતર–
સ્વભાવમાં એકાકારપણે પરિણમી રહ્યું છે તેને અજ્ઞાની ઓળખતો નથી.
રંગાયેલો છે પણ આત્માનો રંગ તેને લાગ્યો નથી, તે રાગી જીવ કર્મથી બંધાય જ છે. અને જેને સમસ્ત
શુભાશુભ કર્મોથી ભિન્ન ચૈતન્યસ્વભાવી આત્માની પ્રીતિ છે તે જીવ કોઈ પણ શુભ–અશુભકર્મને મોક્ષનું
સાધન માનતો નથી એટલે તે જીવ વૈરાગી છે ને તે કર્મથી બંધાતો નથી પણ છૂટે છે.
પુણ્યભાવ પણ બંધનનું જ કારણ છે, માટે મોક્ષમાર્ગમાં અશુભ કે શુભ સમસ્ત કર્મોનો નિષેધ છે–
એમ ભગવાન સર્વજ્ઞદેવે ફરમાવ્યું છે. શુભભાવ પણ બંધનનું જ કારણ છે. જે બંધનનું કારણ હોય તે
મોક્ષનું કારણ કેમ હોય? ન જ હોય. આત્માના જ્ઞાનસ્વભાવની સન્મુખતાથી પ્રગટેલા વીતરાગી
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ જે જ્ઞાનભાવ છે તે જ મોક્ષનું ખરું કારણ છે, રાગ તે મોક્ષનું કારણ
નથી; માટે હે જીવ! તું જ્ઞાનસ્વભાવની રુચિ કરીને તેમાં એકાગ્ર થા, ને રાગમાં એકાગ્ર ન થા એમ
શ્રી આચાર્યદેવનો ઉપદેશ છે.
એકવાર તું જ્ઞાનીને પ્રસન્ન કર અને જ્ઞાનીએ કહેલા જ્ઞાન–ભાવની