: ૭૮ : આત્મધર્મ–૧૨૪ : મહા : ૨૦૧૦ :
મોક્ષમાર્ગી મુનિવરોને
કોનું શરણ?
અહો! અંતરમાં ચૈતન્યસ્વભાવનું મહા શરણ છે તેને તો
અજ્ઞાની જીવો ઓળખતા નથી, અને પુણ્યમાં જ મૂર્છાઈ ગયા
છે. પૂર્વે અનંતવાર પુણ્ય કર્યા પણ તે જીવને શરણભૂત થયા
નથી, તેનાથી કિંચિત્ પણ મોક્ષમાર્ગ કે હિત થયું નથી. હે ભાઈ!
હવે તારે તારા આત્માનો મોક્ષ કરવો હોય, સંસારની ચાર
ગતિના ભ્રમણથી છૂટવું હોય તો અંતરમાં જ્ઞાનનું શરણ લે.
‘અહો! અમને અમારા સ્વભાવનું જ શરણ છે, પુણ્યનો
વિકલ્પ ઊઠે તેને પણ અમે શરણરૂપ માનતા નથી, તે વિકલ્પને
પણ તોડીને જ્ઞાનને અંતરમાં એકાગ્ર કરતાં આત્માના પરમ–
આનંદનો અનુભવ થાય છે, તે જ અમને શરણ છે અને બીજા
જીવોને પણ એ જ શરણ છે.’ –જુઓ, આ સંત–મુનિઓના
અંર્તઅનુભવમાંથી ઊઠતા ભણકાર! ક્ષણેક્ષણે નિર્વિકલ્પ
આનંદના અનુભવમાં ઝૂલતાં ઝૂલતાં વચ્ચે આ વાણી નીકળી
ગઈ છે.
આત્માના જ્ઞાનસ્વભાવની સન્મુખતાથી પ્રગટેલા સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ વીતરાગભાવ જ મોક્ષનું
ખરું કારણ છે, તેના સિવાયના જેટલા શુભ કે અશુભ રાગભાવ છે તે બધાય બંધનનું જ કારણ છે. જેમ
પાપભાવ બંધનનું કારણ છે તેમ પુણ્યભાવ પણ બંધનનું જ કારણ છે, માટે મોક્ષમાર્ગમાં અશુભ કે શુભ સમસ્ત
કર્મોનો નિષેધ છે–એમ ભગવાન સર્વજ્ઞદેવે ફરમાવ્યું છે.
શુભ કે અશુભ સમસ્ત કર્મ જીવને બંધનું જ કારણ હોવાથી તે નિષેધવા યોગ્ય છે એમ આચાર્યદેવે સિદ્ધ
કર્યું. ત્યાં જે જીવ માત્ર પુણ્ય–પાપને જ જાણે છે પરંતુ પુણ્ય–પાપથી રહિત એવા જ્ઞાન પરિણમનને જાણતો નથી,
તેને એમ પ્રશ્ન ઊઠે છે કે મોક્ષમાર્ગમાં પુણ્ય અને પાપ બંનેનો નિષેધ કર્યો તો પછી મુનિઓને શરણ કોનું રહ્યું?
પાપ અને પુણ્ય બંને છૂટી જતાં કોના આધારે મુનિપણું અને મોક્ષમાર્ગ રહેશે? તેના ઉત્તરમાં આચાર્યભગવાન
કહે છે કે અરે ભાઈ! પાપ અને પુણ્ય સમસ્ત કર્મ છૂટી જતાં મુનિવરો કાંઈ અશરણ થઈ જતા નથી, પરંતુ તે
વખતે જ્ઞાનસ્વભાવમાં રમણતા કરતું વીતરાગી જ્ઞાન જ તેમને શરણભૂત છે, તેઓ તે જ્ઞાનમાં લીન થઈને
આત્માના પરમ અમૃતનો અનુભવ કરે છે. તે વાત નીચેના કળશમાં કહે છે–
निषिद्धे सर्वस्मिन् सुकृतदुरिते कर्मणि किल
प्रवृत्ते नैष्कर्म्ये न खलु मुनयः संत्यशरणाः।
तदा ज्ञाने ज्ञानं प्रतिचरितमेवां हि शरणं
स्वयं विंदंत्येते परमममृतं तत्र निरताः।।१०४।।
(સમયસાર : પુણ્ય પાપ અધિકાર)
મોક્ષમાર્ગમાં શુભ કે અશુભ આચરણરૂપ સમસ્ત કર્મનો નિષેધ કરવામાં આવ્યો છે; પરંતુ તે શુભ–
અશુભ કર્મરહિત નિષ્કર્મ અવસ્થા પ્રવર્તતાં મુનિઓ કાંઈ અશરણ નથી. પુણ્ય–પાપરહિત નિર્વિકલ્પદશા વખતે
જ્ઞાનસ્વભાવમાં જ એકાગ્ર થઈને પરિણમતું જ્ઞાન જ તે મુનિઓને પરમ