: મહા : ૨૦૧૦ : આત્મધર્મ–૧૨૪ : ૬૯ :
મહા કલ્યાણકારી સમ્યગ્દર્શન થવાની રીત
[भूयत्थमस्सिदो खलु सम्माइट्ठी हवइ जीवो]
તીર્થધામ સોનગઢમાં માનસ્તંભ–પ્રતિષ્ઠા–મહોત્સવ પ્રસંગે,
વીર સં. ૨૪૭૯, ચૈત્ર સુદ ચોથના પ્રવચનમાંથી– (૨)
જુઓ, અહીં માનસ્તંભનો મહોત્સવ ચાલે છે ને
મહોત્સવમાં સમ્યગ્દર્શનની અપૂર્વ વાત આવી છે. માનસ્તંભ તે
જિનેન્દ્ર ભગવાનનો વૈભવ છે, એ અપાર વૈભવને દેખતાં જ
ભવ્યજીવોને એમ થાય છે કે અહો! આ ભગવાનનો અપાર
ધર્મવૈભવ! આ સર્વજ્ઞ ભગવાનને પરિપૂર્ણ આત્મવૈભવ પ્રગટી
ગયો છે. –આમ સર્વજ્ઞ ભગવાનનું બહુમાન આવે છે; સર્વજ્ઞતાનો
મહિમા આવતાં અલ્પજ્ઞતાનું અભિમાન રહેતું નથી. અને, આ
સર્વજ્ઞ ભગવાનને જેવું સામર્થ્ય પ્રગટ્યું છે તેવું સામર્થ્ય પ્રગટ
થવાની તાકાત મારામાં પણ છે–એમ અંતરસ્વભાવનું લક્ષ થતાં
અનાદિનું મિથ્યાત્વ ટળીને અપૂર્વ સમ્યક્ત્વદશા પ્રગટી જાય છે
અને તે જ ખરો મંગળ–મહોત્સવ છે.
શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વભાવની પ્રતીતિ અને અનુભવ કરે તે ‘હંસ’
છે. જેમ હંસ પોતાની ચાંચના બળથી દૂધ અને પાણીને જુદા કરી
નાંખે છે તેમ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ પોતાની શુદ્ધનયરૂપી ચાંચના બળથી
કર્મને અને આત્માને ભિન્ન ભિન્ન જાણીને શુદ્ધ આત્માને અનુભવે
છે તેથી તે હંસ છે.
સમ્યગ્દર્શન માટેનો આત્મબોધ
મોક્ષદશા પ્રગટ થયા પહેલાંં સાધકદશામાં ધર્મી જીવની દ્રષ્ટિ કેવી હોય તેની આ વાત ચાલે છે. પહેલાંં તો
પોતાની બુદ્ધિથી શુદ્ધનય અનુસાર આત્માનો બોધ હોવો જોઈએ. અહીં ‘પોતાની બુદ્ધિ’ એમ કહીને જ્ઞાનને
આત્મા તરફ વાળવાનું બતાવ્યું છે. જે બુદ્ધિ અંતરમાં વળીને આત્મા સાથે અભેદ થઈ તે જ પોતાની બુદ્ધિ છે. તે
સિવાય પર તરફના વલણવાળા જ્ઞાનનો ભલે ઘણો ઉઘાડ હોય તોપણ તે સમ્યગ્દર્શનનું કારણ નથી. ‘હું
જ્ઞાનાનંદ છું’ એમ શુદ્ધ નયથી આત્માનો બોધ કરવો તે સમ્યગ્દર્શન છે.
જૈનધર્મનું રહસ્ય
અહો! ‘भूयत्थमस्सिदो खलु सम्माइट्ठी हवइ जीवो’ એટલે કે ભૂતાર્થ સ્વભાવનો આશ્રય કરનાર
જીવ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે–આ ટૂંકા સૂત્રમાં આચાર્યદેવે જૈનધર્મનું રહસ્ય (અનુસંધાન પાના નં. ૭૦ ઉપર)
(પાના નં. ૬૮ થી ચાલુ)
છે? તે વાત સમજવી તે અપૂર્વ છે. અહો! આ જગતમાં આનંદનું ધામ અને ઉત્તમ તત્ત્વ તો મારો ચૈતન્ય
ભગવાન છે, મારો આત્મા જ જગતમાં ઉત્તમ અને આનંદનું ધામ છે. ચૈતન્યનો આનંદ બહાર નથી અને
ચૈતન્યસ્વભાવ સિવાય બીજું કાંઈ જગતમાં ઊંચું નથી. પુણ્ય–પાપના ભાવમાં કે મોટા બંગલા–પૈસા વગેરે બાહ્ય
પદાર્થોમાં આનંદ નથી તેમજ તે કોઈ ઉત્તમ નથી; તે તો બધું અનંતવાર મળી ગયું છે. ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માની
પ્રાપ્તિ પૂર્વે અનંતકાળમાં કદી કરી નથી. જગતમાં સર્વોત્કૃષ્ટ ઉત્તમતત્ત્વ તો ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મા છે ને તે
આનંદસહિત છે; આવા શુદ્ધ ચિદ્રૂપ પરમાત્મ તત્ત્વને તેની પ્રાપ્તિ અર્થે અહીં નમસ્કાર કર્યા છે.