સમ્યગ્દર્શન છે.
અનંતવાર નવમી ગ્રૈવેયક સુધી ગયો છતાં સમ્યગ્દર્શન કેમ ન પામ્યો? બધું કરવા છતાં શું સાધન બાકી રહી
ગયું તેનો અંતરમાં વિચાર કરવો જોઈએ. આ બાબતમાં શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ કહ્યું છે કે–
પુનિ ત્યાગ વિરાગ અથાગ લહ્યો;
વનવાસ લયો મુખમૌન રહ્યો,
દ્રઢ આસન પદ્મ લગાય દિયો.
જપ ભેદ જપે તપ ત્યોંહિ તપે,
ઉરસેં હી ઉદાસી લહી સબસેં;
સબ શાસ્ત્રનકે નય ધારિ હિયે,
વહ સાધન વાર અનંત કિયો,
તદપિ કછુ હાથ હજુ ન પર્યો;
અબ ક્યોં ન વિચારત હૈ મનસેં,
કછુ ઔર રહા ઉન સાધનસેં;
બિન સદ્ગુરુ કોઈ ન ભેદ લહે,
મુખ આગળ હૈ કહ બાત કહે?
ભૂતાર્થ સ્વભાવને દ્રષ્ટિમાં ન લીધો, તેથી જ જીવ સમ્યક્ત્વ પામ્યો નહિ અને તેનું ભવભ્રમણ ન મટયું. ધર્મી જીવને
થઈને તેનાથી ધર્મ માને છે, પણ રાગથી ધર્મ કદી થતો નથી. જ્ઞાનીને રાગ થાય તે રાગ પણ ધર્મનું કારણ નથી.
જ્ઞાનીએ શુદ્ધનયથી પોતાના શુદ્ધ–ભૂતાર્થ સ્વભાવને જાણ્યો છે તેના જ આશ્રયે તેને ધર્મ થાય છે. આ જ ધર્મનું સાધન
છે; આ સાધન જીવે પૂર્વે કદી કર્યું નથી. જીવ સાચું સાધન સમજ્યો પણ નથી તો કરે તો ક્યાંથી? પોતાની કલ્પનાથી
બીજાં બધાં સાધન–વ્રત–તપ–પૂજા–શાસ્ત્ર ભણતર વગેરે કર્યાં પણ શુદ્ધનય અનુસાર પોતાના વાસ્તવિક સ્વરૂપનો
બોધ કદી ન કર્યો. હું કોણ છું ને મારું ખરું સ્વરૂપ શું છે તે સમજ્યો નહિ. માટે જ્ઞાનીઓ વારંવાર કહે છે કે હે ભાઈ!
હવે તું અંતર્મુખ પુરુષાર્થથી શુદ્ધનયનું અવલંબન લઈને તારા પરિપૂર્ણ સ્વરૂપને જાણ, રાગરહિત શુદ્ધસ્વભાવપણે
તારા આત્માને તું દેખ, –જેથી તારા ભવભ્રમણનો અંત આવે.
બદલે લોટને ઘીમાં શેક્યા વગર કાચા લોટમાં પાણી નાંખવા માંડે તો તે મૂર્ખ કહેવાય, તેનો શીરો ન થાય. તેમ
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ ધર્મ છે, તેમાં પ્રથમ સમ્યક્શ્રદ્ધા કર્યા વગર ચારિત્ર અને વ્રત–તપ માને તો તે મોટો
મૂઢ છે. પ્રથમ અંતરમાં આત્માના નિશ્ચયશ્રદ્ધા–જ્ઞાન જમાવ્યા વગર એકાગ્રતા શેમાં કરશે? સમ્યગ્દર્શન વગર
માત્ર શુભભાવ કરીને તેમાં ધર્મ અને મુનિપણું માની લેશે, તેને તો મિથ્યાત્વનું જ પોષણ થશે.
તો વચ્ચે વ્યવહાર આવે છે ને? –તો પહેલો જ વ્યવહાર કહો ને? –તો એમ માનનાર પણ મૂઢ છે. અરે ભાઈ!