Atmadharma magazine - Ank 124
(Year 11 - Vir Nirvana Samvat 2480, A.D. 1954).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 9 of 21

background image
: મહા : ૨૦૧૦: આત્મધર્મ–૧૨૪ : ૭૨ :
વ્યવહારનયના આશ્રયે
કલ્યણ કમ નથ?
(માનસ્તંભ–પ્રતિષ્ઠા–મહોત્સવ દરમિયાન સોનગઢમાં પૂ. ગુરુદેવનું પ્રવચન)
વીર સં. ૨૪૭૯, ચૈત્ર સુદ પાંચમ.
‘અહો! આ પરથી ભિન્ન મારા જ્ઞાયકતત્ત્વની વાત
છે, મારા જ્ઞાયકતત્ત્વની પ્રતીત કરવામાં કોઈ રાગનું
અવલંબન છે જ નહિ’ –આવા લક્ષપૂર્વક એટલે કે
સ્વભાવના ઉત્સાહપૂર્વક એકવાર પણ જે જીવ આ વાત
સાંભળે તે ભવ્યજીવ જરૂર અલ્પકાળમાં મુક્તિ પામે છે.
આ એમને એમ સાંભળી લેવાની વાત નથી પણ
સાંભળનાર ઉપર નિર્ણય કરવાની જવાબદારી છે.
જેને ભવનો થાક લાગ્યો છે અને આત્માનું સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરીને પોતાનું કલ્યાણ કરવા માગે છે એવો
જિજ્ઞાસુ શિષ્ય પાત્ર થઈને પૂછે છે કે હે ભગવાન! વ્યવહારનયના આશ્રયે કલ્યાણ કેમ નથી? શ્રીગુરુ
પરમાર્થનો આશ્રય કરાવવા માગે છે ને વ્યવહારનો આશ્રય છોડાવવા માગે છે એટલી વાત પકડીને વિશેષ
સમજવા માટે જિજ્ઞાસાથી પ્રશ્ન પૂછે છે. તેના ઉત્તરમાં આચાર્યદેવ આ અગિયારમી ગાથામાં કહે છે કે હે શિષ્ય!
નિશ્ચયનય જ આત્માના ભૂતાર્થ–પરિપૂર્ણ સ્વભાવને બતાવનાર છે ને તેના જ અવલંબને સમ્યગ્દર્શન થાય છે
માટે તે જ અંગીકાર કરવા જેવો છે; વ્યવહારનય તો ભેદને બતાવે છે, તે ભેદના આશ્રયે સમ્યગ્દર્શન થતું નથી
માટે તે વ્યવહારનય આશ્રય કરવા જેવો નથી. ‘વ્યવહારનય પરમાર્થનો પ્રતિપાદક છે’ એમ પહેલાંં કહ્યું હતું ત્યાં
કોઈ તે વ્યવહારને જ પરમાર્થ ન માની લ્યે તેથી આચાર્યદેવે સ્પષ્ટ ખુલાસો કર્યો છે કે ભૂતાર્થના આશ્રયે જ
સમ્યગ્દર્શન છે, વ્યવહારના આશ્રયે સમ્યગ્દર્શન નથી. વ્યવહારને પરમાર્થનો પ્રતિપાદક કહ્યો તોપણ તે વ્યવહાર
પોતે આશ્રય કરવા યોગ્ય નથી. અભેદસ્વરૂપ સમજાવતાં ભેદથી કથન આવ્યું, ત્યાં તે ભેદનું લક્ષ છોડીને
અભેદસ્વરૂપનો જે અનુભવ કરે તેને ભેદરૂપ વ્યવહાર તે પરમાર્થનું
(અનુસંધાન પાના નં. ૭૩ ઉપર)
(પાના નં. ૭૧ થી ચાલુ)
નિશ્ચયશ્રદ્ધા–જ્ઞાન–થયા પછી જ્ઞાનીને જે શુભરાગરૂપ વ્યવહાર હોય છે તે વ્યવહારના અવલંબને પણ કાંઈ ધર્મ
નથી. આત્માના ચિદાનંદ સ્વભાવના અવલંબને જ ધર્મની શરૂઆત થાય છે અને પછી પણ તે સ્વભાવના
અવલંબને જ ધર્મ ટકે છે ને વધે છે. આ સિવાય બીજો કોઈ ધર્મનો ઉપાય નથી. પહેલાંં વ્યવહાર અને પછી
નિશ્ચય, એટલે કે શુભરાગ કરતાં કરતાં ધર્મ થાય, –એમ જે માને છે તે રાગને જ આત્મા માને છે, તેને
જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મામાં એકાગ્રતા નહિ થાય પણ રાગમાં જ એકાગ્રતા થશે. રાગ શું અને રાગરહિત જ્ઞાનસ્વભાવ
શું–તેને ઓળખીને પહેલાંં શુદ્ધ આત્માની શ્રદ્ધા કરે ત્યારથી ધર્મની શરૂઆત થાય છે.
મંગલ મહોત્સવ
જુઓ, અહીં માનસ્તંભનો મહોત્સવ ચાલે છે, ને મહોત્સવમાં સમ્યગ્દર્શનની અપૂર્વ વાત આવી છે. જેમ
માનસ્તંભને જોતાં માની જીવોનાં માન ગળી જાય છે તેમ આ વાત સમજે તો અનાદિનું મિથ્યામાન ગળી જાય.
માનસ્તંભ તે જિનેન્દ્ર ભગવાનનો વૈભવ છે, એ અપાર વૈભવને દેખતાં જ ભવ્ય જીવને એમ થાય છે કે અહો! આ
ભગવાનનો અપાર ધર્મવૈભવ! આ સર્વજ્ઞ ભગવાનને પરિપૂર્ણ આત્મવૈભવ પ્રગટી ગયો છે. –આમ સર્વજ્ઞ
ભગવાનનું બહુમાન આવે છે; સર્વજ્ઞતાનો મહિમા આવતાં અલ્પજ્ઞતાનું અભિમાન રહેતું નથી. અને, આ સર્વજ્ઞ
ભગવાનને જેવું સામર્થ્ય પ્રગટ્યું છે, તેવું સામર્થ્ય પ્રગટ થવાની તાકાત મારામાં પણ છે એમ સ્વભાવનું અંર્તલક્ષ
થતાં અનાદિનું મિથ્યાત્વ ટળીને અપૂર્વ સમ્યક્ત્વદશા પ્રગટી જાય છે, અને તે જ ખરો મંગળ મહોત્સવ છે.