નથી, તેમ જ બીજું કાંઈ શ્રેયરૂપ કે આદેય નથી.
સ્વજ્ઞેયનું જ્ઞાન જીવે પૂર્વે કદી કર્યું નથી. હું આત્મા જ્ઞાનમૂર્તિ છું–એમ જેણે સ્વજ્ઞેયને જાણ્યું તેને
બીજું કાંઈ જાણવાનું બાકી રહેતું નથી. આત્માનો સ્વભાવ તો સ્વ–પરને જાણવાનો છે. પણ
અનંતકાળથી સ્વજ્ઞેયને ચૂકીને એકલા પરજ્ઞેયને જ જાણવામાં અટક્યો તેથી સંસારમાં રખડયો.
બધાંને જાણનારો હું પોતે જ્ઞાનસ્વરૂપ છું એમ પોતે પોતાનું જ્ઞાન કદી કર્યું નથી. ભાઈ! પાંચ–
પચીસ વર્ષની વાત સ્મૃતિમાં યાદ આવે છે તે કોણ યાદ કરે છે? યાદ કરવાની તાકાત તો
જ્ઞાનમાં છે; તે જ્ઞાન હું છું–એમ સ્વજ્ઞેયને જેણે જાણ્યું તેણે બધું જાણ્યું.
આવી જતા નથી, પણ પરજ્ઞેયોથી પોતે જુદો રહીને તેને જાણે છે, ને સ્વજ્ઞેયને જાણતાં તેમાં
તન્મય થઈને જાણે છે, તે જ્ઞાન ભેગો આનંદનો અનુભવ છે. જ્ઞાનનો સ્વભાવ પરથી તેમજ
વિકારથી જુદો છે. તીખાશને જાણતાં જ્ઞાન તીખું થઈ જતું નથી, અગ્નિને જાણતાં જ્ઞાન કાંઈ
ઊનું થઈ જતું નથી, અફીણને જાણતાં જ્ઞાન કાંઈ કડવું થઈ જતું નથી; તેમજ રાગને જાણતાં
જ્ઞાન ખરેખર રાગરૂપ થઈ જતું નથી; જ્ઞાન તો રાગથી પણ જુદું છે, પણ આવા ભિન્ન
જ્ઞાનતત્ત્વને જીવે કદી લક્ષમાં લીધું નથી. જીવ પરને જાણે છે પણ પરનો જાણનાર ‘હું કોણ છું’
એમ પોતાને જાણતો નથી એટલે સ્વમાં અંધારું છે; સ્વ–પર પ્રકાશક જ્ઞાન પોતાનું છે પણ પોતે
પોતાને જાણતો નથી તેથી જ સંસાર છે. અહો! સ્વસન્મુખ થઈને જેણે પોતાના સ્વપર પ્રકાશક
સ્વજ્ઞેયને જાણ્યું તેને કાંઈ જાણવાનું બાકી રહેતું નથી. જ્ઞાનને સ્વસન્મુખ કરીને શુદ્ધચિદ્રૂપ
સ્વજ્ઞેયને જાણતાં રાગરહિત આનંદનો અપૂર્વ સ્વાદ આવે છે.
છે. જ્ઞાન પરને જાણવામાં અટકે છે તેને બદલે અંતરમાં વળીને જેણે સ્વજ્ઞેયને જાણ્યું તેણે આખા
જગતને જાણી લીધું. જગતનો જાણનાર પોતે છે તેથી જેણે પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવને જાણ્યો તેણે
બધુંય જાણી લીધું છે. આત્માના જ્ઞાનસ્વભાવને જાણવો તે જ ભગવાનના દિવ્યઉપદેશનો સાર
છે. જેણે અંતર્મુખ થઈને પોતાના શુદ્ધચિદાનંદ આત્માને જાણ્યો તેને જગતમાં બીજું કાંઈ
જાણવાનું બાકી રહેતું નથી, એટલે કે જેણે આત્મા જાણ્યો તેણે સર્વ જાણ્યું.
જ જ્ઞાનની અપૂર્વ કળા છે. અંતરમાં વળીને ચૈતન્યતત્ત્વને જ્ઞાનનું જ્ઞેય બનાવતાં અંતરમાં
આનંદના અપૂર્વ તરંગો ઊઠે તેનું નામ ધર્મ છે. જ્ઞાન તે મારી ચીજ છે, જ્ઞાન હું છું–એમ
અંતરમાં જેણે જ્ઞાનતત્ત્વને પ્રાપ્ત કર્યું તેણે બધું પ્રાપ્ત કરી લીધું; જ્ઞાનતત્ત્વને સ્વજ્ઞેય તરીકે જેણે
જાણી લીધું તેણે બધું જાણી લીધું. આ સિવાય જગતની બધી કળા ભલે જાણે પણ જો આત્માને
ન જાણે તો તેણે કાંઈ જાણ્યું નથી. માણેક–મોતી પરખે, હીરા પરખે, હાથી–ઘોડા પરખે,