પ્રાપ્ત કર્યું તેણે બધું પ્રાપ્ત કરી લીધું. જગતમાં પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય સર્વોત્તમ વસ્તુ હોય તો તે આ
ચૈતન્યરત્ન જ છે. જેણે આ ચૈતન્યરત્નને પ્રાપ્ત ન કર્યું–જ્ઞાનગમ્ય ન કર્યું તેણે કાંઈ પ્રાપ્ત કર્યું
નથી. પૈસા વગેરે તો જડ વસ્તુ છે, તે કાંઈ આત્માને પ્રાપ્ત કરવા લાયક નથી; પૈસા કાંઈ
આત્મામાં આવી જતા નથી. પુણ્યથી બહારમાં પૈસા વગેરેનો સંયોગ મળે, પણ તેમાં આત્માનું
કાંઈ હિત નથી. પૈસા તો જડ વસ્તુ છે, તેનાથી ભિન્ન ચૈતન્યતત્ત્વ શું છે તે ઓળખીને જેણે તેની
પ્રાપ્તિ કરી તેણે બધું પ્રાપ્ત કરી લીધું છે. ચૈતન્યતત્ત્વથી ઉત્તમ જગતમાં બીજું કાંઈ નથી.
પાપથી પાર મારું ચૈતન્ય સ્વરૂપ શું છે તેનું કદી જ્ઞાન કર્યું નથી. પૂર્વ પ્રારબ્ધને લીધે ધર્મીને પણ
બહારમાં લક્ષ્મી વગેરેનો સંયોગ હોય, પણ ત્યાં તે જાણે છે કે આ લક્ષ્મી મારું પ્રાપ્ય નથી, મારું
પ્રાપ્ય (એટલે પ્રાપ્ત કરવાયોગ્ય) તો એક ચૈતન્યતત્ત્વ જ છે. મારા શુદ્ધ ચૈતન્યતત્ત્વથી બાહ્ય
જેટલા ભાવો છે તે કોઈ મારું સ્વરૂપ નથી. નીચલી દશામાં ધર્મીને પુણ્ય–પાપનો રાગ થાય, પણ
તેને ધર્મી પોતાનું પ્રાપ્ય માનતા નથી; ધર્મી જાણે છે કે મારે પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય જગતમાં કાંઈ
હોય તો તે રાગરહિત મારું ચિદાનંદ તત્ત્વ જ છે. આમ પોતાના શ્રદ્ધા–જ્ઞાનમાં જેણે શુદ્ધ–
ચિદાનંદ તત્ત્વને પ્રાપ્ત કર્યું છે તે ધર્માત્મા બીજું કાંઈ પણ પ્રાપ્ત કરવાયોગ્ય માનતા નથી.
મારે જાણવા યોગ્ય–દેખવાયોગ્ય કે પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય રહ્યું નથી. અને જેણે પોતાના
ચૈતન્યતત્ત્વને જાણ્યું નથી–દેખ્યું નથી–પ્રાપ્ત કર્યું નથી, તેનું બધું જાણપણું વ્યર્થ છે. અહો! પૂર્વે
કદી નહિ જાણેલ એવા પોતાના આત્મતત્ત્વને જાણવું તે જ અપૂર્વ કાર્ય છે. પુણ્ય અને તેનાં ફળ
જીવે પૂર્વે અનંતવાર પ્રાપ્ત કર્યાં છે, તેમાં કાંઈ અપૂર્વતા નથી. પણ પુણ્યથી પાર જ્ઞાનાનંદતત્ત્વને
જાણીને તેના અતીન્દ્રિય આનંદનો અનુભવ જીવે પૂર્વે કદી પ્રાપ્ત કર્યો નથી તેથી તે અપૂર્વ છે.
ધર્મી કહે છે કે અહો! મેં મારાં ચૈતન્યરત્નને ઓળખીને તેની પ્રાપ્તિ કરી લીધી છે, તો હવે
જગતમાં મારે જાણવા યોગ્ય શું રહ્યું? ને પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય બીજું શું રહ્યું? કાંઈ જ ન રહ્યું.