આત્મા મારા જ્ઞાનમંદિરમાં સદા બિરાજી રહો....” જ્યાં
આત્માનું ભાન થયું ત્યાં ધર્મીજીવને આત્મામાંથી ભણકાર આવી
જાય છે કે “મારા ચિદાનંદ સ્વભાવના આશ્રયે હવે અલ્પકાળમાં
મારા જન્મ–મરણનો અંત આવી જશે, ને હું કેવળજ્ઞાન પ્રગટ
કરીને સિદ્ધપદ પામીશ...” સત્સમાગમે આત્માની ઓળખાણ
કરીને આવો ભાવ પોતામાં પ્રગટ કરવો તે ધર્મ છે.
આ આત્મા દેહથી ભિન્ન જ્ઞાનસ્વરૂપ તત્ત્વ છે; પોતાના સ્વરૂપની સાચી સમજણ વગર તે અનાદિથી
વગેરેના પુણ્યભાવ કરીને સ્વર્ગમાં પણ અનંતવાર ગયો, પણ પુણ્ય–પાપરહિત હું જ્ઞાનસ્વરૂપ છું એ વાત પૂર્વે
એક સેકંડ પણ સમજ્યો નથી.
આત્મા જણાતો નથી જ્ઞાનના સ્વસંવેદનથી જ જણાય છે, તેથી આત્મા સૂક્ષ્મ છે. આ રીતે આત્મા સ્થૂળ પણ છે
ને સૂક્ષ્મ પણ છે. આવા આત્મતત્ત્વને જાણ્યા વિના જીવ અનાદિથી ચાર ગતિમાં રખડે છે. આ શરીર દેખાય છે
તે તો જડ છે, આત્મા તેનાથી ભિન્ન અરૂપી ચૈતન્યતત્ત્વ છે, તે દેહની સાથે કદી એકમેક થયો નથી. જેવા અનંત
ભૂલીને ‘શરીર મારું અને પુણ્ય–પાપ થાય તેટલો હું’ એમ માનીને જીવ સંસારમાં રખડે છે. જે જીવો સ્વભાવને
ભૂલીને તીવ્ર પાપભાવો કરે છે તે જીવો નીચે નરકમાં જાય છે. નીચે સાત નરક છે, ત્યાં પાપના ફળમાં જીવ ઘણું
દુઃખ ભોગવે છે. સાતમી નરકમાં તેત્રીસ સાગરોપમનું આયુષ્ય છે, તેમાં અસંખ્ય અબજો વર્ષ વીતી જાય છે.
આવા નરકના ભવ પણ જીવે અજ્ઞાનભાવે અનંતવાર કર્યા છે. અજ્ઞાનભાવે શુભભાવ કરીને મોટો દેવ અને
રાજા પણ અનંતવાર થયો છે, પરંતુ આત્માના જ્ઞાન વગર જરાપણ કલ્યાણ થયું નહિ. શરીર–મન–વાણી મારું
સ્વરૂપ નથી, તેમજ પુણ્ય પાપની ક્ષણિક લાગણી થાય તે પણ મારું કાયમી સ્વરૂપ નથી, હું તો અનાદિઅનંત
જ્ઞાન–આનંદ સ્વરૂપ આત્મા છું, આવી ઓળખાણ અને પ્રતીત જીવે કદી કરી નયી; જો સત્સમાગમે એકવાર
પણ એવી ઓળખાણ અને પ્રતીત કરે તો અલ્પકાળમાં મુક્તિ થયા વિના રહે નહિ.
ચૈતન્યશક્તિ આવી મહાન છે. જેમ લીંડીપીપરમાં ચોસઠપોરી તીખાશની તાકાત છે તે જ પ્રગટે છે, તે તીખાશ
બહારથી નથી આવતી પણ અંદરમાં ભરી છે તે જ પ્રગટે છે; તેમ એકેક આત્મામાં અનંત કેવળજ્ઞાન પ્રગટવાની
તાકાત ભરી છે, તેનો વિશ્વાસ કરીને તેમાં એકાગ્રતા વડે તે વ્યક્ત થાય છે. શરીરની ક્રિયા કે રાગ ઈત્યાદિ કોઈ
બહારના કારણોથી