ભેદજ્ઞાન થઈ જાય છે અને અનાદિનો ભ્રમણારોગ મટી જાય છે. આ વાત અપૂર્વ સમજવા જેવી છે, આ સમજીને
અંતરમાં તેનો યથાર્થ નિર્ણય કરવો તે સમ્યગ્દર્શનનું કારણ છે. ખરું તો આ જ કરવા જેવું છે, આ સિવાય બીજું
તો બધું થોથાં છે, તેમાં ક્યાંય આત્માનું હિત નથી.
કરે છે એટલે કે નિમિત્તના–રાગના–પર્યાયના કે ભેદના આશ્રયથી કલ્યાણ માને છે–તેઓ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ નથી, કેમકે
તેઓ આત્માના અખંડ પરિપૂર્ણ સ્વરૂપને નથી દેખતા પણ ક્ષણિક અંશને જ દેખે છે તેથી તેઓ મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
જ્ઞાનીને શોક થઈ જાય ને આંખમાં ચોધાર આંસુએ રોતો હોય, છતાં તે વખતેય તેને દ્રષ્ટિમાં ભૂલ નથી, માત્ર
હોય, છતાં તેને દ્રષ્ટિમાં ભૂલ છે, રાગના આશ્રયથી લાભ માનતો હોવાથી તેને ઊંધી દ્રષ્ટિનો અનંતો દોષ છે. આ
અંતરની દ્રષ્ટિના માપ બહારથી નીકળે તેવા નથી સમ્યગ્દ્રષ્ટિને પોતાની ભૂમિકાના પ્રમાણમાં આર્ત્ત–રૌદ્ર ધ્યાનના
પરિણામ પણ ક્યારેક થઈ જાય, તે રોતો હોય કે લડાઈ વગેરે ક્રિયામાં ઊભો હોય, છતાં તે વખતેય દ્રષ્ટિમાંથી
પોતાના પરમાર્થ સ્વભાવનું અવલંબન છૂટયું નથી એટલે તેને દ્રષ્ટિનો દોષ નથી–શ્રદ્ધામાં ભૂલ નથી, તેથી
મિથ્યાત્વાદિ ૪૧ કર્મપ્રકૃતિઓનું બંધન તો તેને થતું જ નથી. ને અજ્ઞાનીને તો શુભપરિણામ વખતેય દ્રષ્ટિના દોષને
લીધે મિથ્યાત્વાદિ કર્મપ્રકૃતિનું બંધન પણ થયા જ કરે છે. ધર્મીને જે રાગ–દ્વેષ થઈ જાય છે તે પરના કારણે થતા
નથી, તેમજ સ્વભાવની દ્રષ્ટિ છૂટીને પણ થતા નથી, ફક્ત ચારિત્રના પુરુષાર્થમાં મચક ખાઈ જાય છે. અજ્ઞાનીને
એમ લાગે છે કે બહારના પ્રતિકૂળ પ્રસંગને લીધે જ્ઞાનીના પરિણામ બગડયા, પણ જ્ઞાનીની અંર્તદ્રષ્ટિની તેને ખબર
તો અંતર્દષ્ટિ વડે પોતાના ભૂતાર્થ સ્વભાવને તે શુભાશુભ પરિણામથી જુદો ને જુદો અનુભવે છે. બસ! અંતરમાં
ચિદાનંદ ભૂતાર્થસ્વભાવનો આશ્રય ન છૂટવો તેનું નામ સમ્યગ્દર્શન છે. એક ને એક પ્રસંગમાં અજ્ઞાની શુભ–
પરિણામથી શાંતિ રાખે ને તે જ વખતે જ્ઞાનીને જરાક ખેદના પરિણામ થઈ જાય, છતાં જ્ઞાનીને તો તે વખતે
અંતરમાં ભૂતાર્થસ્વભાવની દ્રષ્ટિથી સમ્યક્ત્વનું પરિણમન થઈ રહ્યું છે, ને અજ્ઞાની તો ભૂતાર્થસ્વભાવનું ભાન પણ
નથી તેથી તેને મિથ્યાત્વનું પરિણમન થાય છે.
સંસારમાં રખડયો. હવે સ્વસન્મુખ થઈને તારા ભૂતાર્થ સ્વભાવનો મહિમા દેખ અને પરના સંગની બુદ્ધિ છોડીને
તેનો સંગ કર, તો તે ભૂતાર્થ સ્વભાવના સંગથી તારું ભવભ્રમણ ટળી જશે. જડ કર્મે જીવને રખડાવ્યો નથી, પરંતુ
જીવે પોતે પોતાના ભૂતાર્થસ્વભાવનો આશ્રય ન કર્યો તેથી જ તે રખડયો છે એટલે કે પોતે પોતાની ભૂલથી જ
રખડયો છે. પૂજામાં પણ આવે છે કે–