પ્રથમ તો વર્તમાનમાં સારું નથી–હિત નથી–સુખ નથી, તેથી તે મેળવવા માંગે છે. તો જે સુખ–હિત લેવા માગે છે
તે સુખ અથવા હિત ક્યાં છે? શેમાંથી સુખ લેવા માંગે છે? અહિત ટાળવા માંગે છે, તો તે અહિત ક્યાં છે?
અને હિત કરવા માંગે છે, તો તે હિત ક્યાં છે? તે જાણવું જોઈએ. અહિત કહો, અધર્મ કહો કે દુઃખ કહો, તે
આત્માનો અસલી સ્વભાવ હોય તો કદી ટળી શકે નહિ. અને જો સંયોગમાં અહિત હોય તો તે સંયોગ છૂટતાં
અહિત છૂટી જવું જોઈએ. સંયોગમાં પણ અધર્મ નથી અને આત્માના સ્વભાવમાં પણ અધર્મ નથી; અધર્મ કે
અહિત તે આત્માની ક્ષણપૂરતી વિકૃત દશા છે. અને આત્માનો મૂળસ્વભાવ હિતરૂપ છે. તે સ્વભાવના અવલંબને
જ અહિત ટળીને હિતદશા પ્રગટે છે. ક્ષણિક વિકાર તે જ પોતાનું પૂર્ણ સ્વરૂપ છે એમ માનવું તે મોટો અધર્મ છે.
ક્ષણિક વિકાર હોવા છતાં તે વિકાર રહિત શુદ્ધસ્વરૂપ છે તે કઈ રીતે જણાય તેની આ વાત છે. ભાઈ! ક્ષણિક
વિકારની દ્રષ્ટિ છોડીને, તારા ત્રિકાળી સ્વભાવને દ્રષ્ટિમાં લે તો તારો આત્મા અબંધસ્વભાવી છે તે લક્ષમાં આવે
ને સંસારનો નાશ થઈને મુક્તિના ભણકાર આત્મામાં આવી જાય.
જુદો છે. ક્ષણિક સંયોગ તરફથી જોતાં વર્તમાનમાં કર્મના સંબંધવાળો દેખાય છે પણ તેના મૂળ જ્ઞાયકસ્વભાવ
તરફ જઈને જોતાં તે કર્મના સંબંધ વગરનો છે. જેમ કમળનું પાન પાણીના સંયોગ તરફથી જોતાં તેને પાણી
સાથે સંબંધ દેખાય છે, પણ કમળનો સ્વભાવ કોરો પાણીથી અલિપ્ત રહેવાનો છે, તે સ્વભાવની સમીપ જઈને
જોતાં તે કમળ પાણીથી સ્પર્શાયેલું નથી, કમળનો સ્વભાવ તો પાણીથી અલિપ્ત જ છે; તેમ ક્ષણિક કર્મના સંબંધ
અપેક્ષાએ જોતાં આત્મા બંધાયેલો દેખાય છે, પણ આત્માનો મૂળસ્વભાવ તો કર્મના સંબંધ વગરનો અબદ્ધ છે,
એવા સ્વભાવની સન્મુખ લક્ષ કરીને જોતાં ભગવાન આત્મા શુદ્ધસ્વભાવપણે અનુભવાય છે. એકલી પર્યાય
અને સંયોગ સામે જોઈને અનાદિથી પોતાને અશુદ્ધ અને સંયોગવાળો જ માન્યો તેથી સંસારમાં રખડયો છે. પણ
જો અંતર્મુખ થઈને શુદ્ધસ્વભાવને દ્રષ્ટિમાં લ્યે તો અનાદિનો મિથ્યાભાવ એક ક્ષણમાં દૂર થઈ જાય છે. એક
ક્ષણની સમજણથી અનાદિની અણસમજણ દૂર થઈ જાય છે. અનાદિથી આત્માના યથાર્થ સ્વભાવની દ્રષ્ટિ જીવે
કદી કરી નથી. હજી તો યથાર્થ સ્વરૂપ સમજાવનાર સાચા દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રની જેને ઓળખાણ નથી, તેના પ્રત્યે
વિનય–બહુમાનનો ભાવ ઊછળતો નથી એવા જીવો તો વ્યવહારથી પણ ભ્રષ્ટ છે. ભલે મોઢેથી નિશ્ચયની વાતો
કરે, પણ હજી વ્યવહારમાં સાચા દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રનો વિવેક જેને નથી તે તો ભ્રષ્ટ અને સ્વચ્છંદી છે. કોઈકની વાત
ચોરીને પોતાના નામે ચડાવે અને ગુરુનું નામ છુપાવે તે તો વ્યવહારમાં પણ ભ્રષ્ટ છે અને નિશ્ચયમાં પણ ભ્રષ્ટ
છે. ભાઈ! દુનિયામાં વસ્તુ લેવા જાય તો દુકાન શોધીને પરીક્ષા કરે છે, તો ધર્મ જોઈતો હોય, તો તે ધર્મની દુકાન
ક્યાં છે? ધર્મનું સ્વરૂપ બતાવનાર દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર કેવા હોય? તે પરીક્ષા કરીને ઓળખવું