સન્મુખ થઈને તેનું જ્ઞાન કરવું તે જ ઉપાય છે. જેમ કાચલી ને છોતાં તે સફેદ ટોપરા સાથે એકમેક થઈ ગયા
નથી પણ જુદા છે, તેમ શરીરરૂપી છોતાં ને કર્મરૂપી કાચલા તે ચૈતન્યગોળા સાથે એકમેક થઈ ગયેલા નથી પણ
જુદા છે. તેમજ ટોપરામાં ઉપરની રાતી છાલ છે તે પણ સફેદ ટોપરાનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ નથી પણ જુદું છે એટલે
ખમણીથી છોલીને તેને જુદું પાડી શકાય છે. તેમ ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મામાં ક્ષણિક પુણ્યપાપની વિકારી લાગણી થાય
છે તે ઉપરની છાલ જેવો ઉપાધિભાવ છે, વાસ્તવિક સ્વરૂપ નથી, શુદ્ધનયથી જોતાં તે વિકારથી જુદું શુદ્ધ
ચૈતન્યસ્વરૂપ જણાય છે. આવા જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ આત્માને જાણવાથી સમ્યગ્દર્શન થાય છે. હે શિષ્ય! તારે
આત્માનો આનંદ જોઈતો હોય, ધર્મ જોઈતો હોય, તો આવા જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્માને શુદ્ધનયથી દ્રષ્ટિમાં લે.
સ્વરૂપ નથી, તે જુદા જુદા આકારોથી લક્ષમાં લેતાં આત્માનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ લક્ષમાં આવતું નથી. આત્મા
ત્રિકાળ એકરૂપ અસંખ્યપ્રદેશી છે. અસંખ્યપ્રદેશી ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મા ત્રિકાળ એવો ને એવો છે, શરીરના
સંયોગથી તે જુદો છે. આવા જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ આત્મામાં જ સુખ છે, એ વાત અજ્ઞાનીને બેસતી નથી ને બહારના
સાધનથી સુખ માને છે. પ્રભો! બહારનાં જુદા જુદા સાધનમાં તું આનંદ માને તે ભ્રમ છે, તારા આનંદનું સ્થાન
બહારમાં નથી, પણ તારા અસંખ્ય પ્રદેશમાં જ તારો અખંડ આનંદ ભર્યો છે. તેને પ્રતીતમાં લઈને અંતર્મુખ દ્રષ્ટિ
કર તો તને તારા અતીન્દ્રિય આનંદનો સ્વાદ અનુભવમાં આવે. ભાઈ! તારું ચૈતન્યક્ષેત્ર તો આનંદના પાક પાકે
તેવું છે; આવા આત્માની દ્રષ્ટિ કર તો આત્મજ્ઞાન થાય, ને ભવનો અંત આવે. આત્માના સ્વભાવની આવી દ્રષ્ટિ
થયા પછી ધર્મીને શુભરાગ પણ થાય, તેમજ આવી દ્રષ્ટિ થયા પહેલાંં પણ દેવ–ગુરુના બહુમાન ભક્તિ વગેરેનો
શુભરાગ થાય, અને તે રાગના નિમિત્ત તરીકે જિનમંદિર, વીતરાગી પ્રતિમા, પંચકલ્યાણક મહોત્સવ વગેરે હોય
છે. આત્માના આનંદમાં ઝૂલતા વીતરાગી સંત ગુરુઓ પ્રત્યેનો ભક્તિભાવ તેમજ સર્વજ્ઞ વીતરાગ પરમાત્માની
સ્થાપના પૂજા વગેરેનો ભક્તિભાવ ધર્મીને આવ્યા વિના રહે નહિ. એકલા શુભરાગમાં ધર્મ માનીને રોકાઈ જાય
તો તે અજ્ઞાની છે. ધર્મ તો જુદી ચીજ છે, ધર્મ કરનારની દ્રષ્ટિ રાગ ઉપર ન હોય, ધર્મ તો જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપના
અવલંબને જ થાય છે. છતાં ધર્મની ભૂમિકામાં તેવો રાગ આવ્યા વિના રહેતો નથી. સંસારના પ્રસંગનો રાગ તો
સાંજની સંધ્યા જેવો છે, તેની પાછળ અંધારું છે, ને ધર્મના નિમિત્ત તરીકે વીતરાગી દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર પ્રત્યે
ભક્તિભાવ આવે તે સવારની સંધ્યા જેવો છે, તે રાગનો આદર છોડીને ચૈતન્યની દ્રષ્ટિ કરતાં સમ્યગ્જ્ઞાનરૂપી
પ્રભાત ખીલી જશે. રાગનો આદર કરીને ધર્મ મનાવે તો તે અજ્ઞાની છે, અને વીતરાગી દેવ–ગુરુ–ધર્મ પ્રત્યેનો
શુભરાગ સર્વથા આવે જ નહિ એમ માને તો તે પણ શુષ્ક અજ્ઞાની છે. જેને ધર્મની જિજ્ઞાસા છે, તેને ધર્મ પામ્યા
પહેલાંં તેમજ ધર્મ પામ્યા પછી પણ ધર્માત્માઓ પ્રત્યે બહુમાન અને આદરનો ભાવ આવ્યા વિના રહેતો નથી.
પણ અંદરમાં રાગરહિત જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ ઉપરની દ્રષ્ટિથી જ ધર્મ થાય છે. તીર્થંકર ભગવાનનો જન્મ થાય ત્યારે
ઈન્દ્રો આવીને મોટો મહોત્સવ કરે અને પગે ઘૂઘરા બાંધીને ભક્તિથી નાચી ઊઠે. ઈન્દ્ર–ઈન્દ્રાણી પોતે પણ
એકાવતારી છે, આત્માના ભાનવાળા છે, તેમને પણ તીર્થંકર ભગવાનને જોતાં એવો ભક્તિભાવ ઊછળી જાય
છે. અહો, નાથ! આ તારો છેલ્લો અવતાર છે, આ જ ભવમાં આત્માના પરિપૂર્ણ સ્વરૂપને સાધીને આપ
કેવળજ્ઞાન અને મુક્તિ પામશો. ધર્મની જિજ્ઞાસાવાળા જીવને સાચાં દેવ–ગુરુ–ધર્મ પ્રત્યે ભક્તિનો આવો ભાવ
આવ્યા વિના રહેતો નથી. સર્વજ્ઞ ભગવાન, વીતરાગી સંત અને ધર્માત્મા પ્રત્યે આદરભાવ જેને નથી આવતો
તેને ધર્મની પ્રીતિ જ નથી. છતાં જે રાગ આવે છે તે રાગના અવલંબનથી ધર્મ થઈ જાય છે એમ પણ નથી. શુદ્ધ
જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ આત્મા તે રાગથી પણ પાર છે, એવા આત્માની અંતર્મુખ દ્રષ્ટિ કરવી તે જ ધર્મ છે. આવા
આત્માની દ્રષ્ટિ કરે તો જ સમ્યગ્દર્શન અને ધર્મ થાય છે; આ સિવાય બીજું કોઈ સાધન નથી.