જ છે; એટલે આત્માના ભૂતાર્થસ્વભાવની સન્મુખ થઈને અનુભવ કરતાં રાગ અને બંધનરહિત શુદ્ધઆત્માનો
અનુભવ થાય છે. ને શુદ્ધનયથી આવા આત્માનો અનુભવ કરવો તેનું નામ સમ્યગ્દર્શન છે, તે જ ધર્મની
શરૂઆત છે. આ સિવાય શુભરાગથી બીજું ગમે તે કરે તે પુણ્યબંધનું કારણ છે પણ તેમાં કિંચિત્ ધર્મ નથી. ધર્મ
તો આવા ભૂતાર્થસ્વભાવની દ્રષ્ટિ જ થાય છે.
ત્રણેકાળ આત્માથી જુદા જ છે. તેમજ પર્યાયમાં અનાદિથી પુણ્ય–પાપના ભાવો કરતો આવે છે પણ અંતરના
ધુ્રવસ્વભાવ સાથે તે એકમેક થઈ ગયા નથી, તે વિકારી ભાવો ઉપર ને ઉપર જ તરે છે પણ સ્વભાવમાં પ્રવેશતા
નથી. જેમ પાણીમાં તેલ ઉપર જ તરે છે તેમ ચિદાનંદ સ્વભાવમાં પુણ્ય–પાપના ભાવો અંદર પ્રવેશતા નથી પણ
બહાર જ રહે છે. માટે અંતરના સ્વભાવની સન્મુખ થઈને રાગરહિત સ્વભાવનો અનુભવ થઈ શકે છે. અજ્ઞાની
પુણ્ય–પાપના ભાવમાં જ એકપણું માનીને તેનો જ અનુભવ કરે છે, તેથી પુણ્ય–પાપરહિત ચિદાનંદ સ્વભાવનો
અનુભવ તેને થતો નથી. ધર્મીને પુણ્ય–પાપના ભાવો થતા હોવા છતાં, તે જ વખતે પુણ્ય–પાપથી પાર
ચિદાનંદસ્વભાવ ઉપર તેની દ્રષ્ટિ પડી છે, એટલે ભૂતાર્થસ્વભાવની દ્રષ્ટિમાં તે પોતાના આત્માને રાગરહિત
શુદ્ધપણે અનુભવે છે. આ રીતે અંર્તમુખ થઈને શુદ્ધનય વડે શુદ્ધઆત્માનો અનુભવ થઈ શકે છે. અને આવા
અનુભવથી જ ધર્મની શરૂઆત થાય છે.
આત્માના સ્વભાવમાં સુખ છે તેને ભૂલીને બહારના સંયોગમાંથી સુખ લેવા માંગે છે, પણ સંયોગમાં
ક્યાંય આત્માનું સુખ નથી. આત્માનો સ્વભાવ પોતે જ સુખથી ભરેલો છે, પણ તેને ભૂલીને પુણ્ય–
પાપની આકુળતાને વેદે છે તે દુઃખ છે. પુણ્ય–પાપથી પાર મારું જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ છે એમ જો અંતર્મુખ
થઈને સમ્યક્–પ્રતીતિ કરે તો તે ક્ષણે જ આત્માના અતીન્દ્રિય સુખનો અનુભવ થાય છે. આ સુખ
કહો કે ધર્મ કહો, તે જુદી ચીજ નથી. ધર્મ અત્યારે કરે અને સુખ પછી મળે એમ નથી. જે ક્ષણે
આત્માના સ્વભાવની સમ્યક્ શ્રદ્ધા–જ્ઞાનરૂપ ધર્મ કરે તે ક્ષણે જ અપૂર્વ અતીન્દ્રિય સુખનો અંશ પ્રગટે
છે. પુણ્ય–પાપના વિકારી ભાવો કરે તેની આકુળતાનું વેદન પણ વર્તમાનમાં છે, અને
જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપનું ભાન કરીને તેમાં જેટલી એકાગ્રતા કરે તેટલી અનાકુળ શાંતિનું વેદન પણ
વર્તમાનમાં જ છે; બહારના સંયોગો તો જુદા છે, તેનું વેદન આત્માને નથી.