જીવને બચાવવાનો જે શુભરાગ થયો, તે રાગથી મારો ધર્મ થતો નથી. હું પરને બચાવી શકું કે રાગથી
મને લાભ થાય એવી જેની માન્યતા છે તે જીવ રાગનો આદર કરીને આત્માના સ્વભાવની હિંસા કરે છે,
અનાદર કર્યો તે જ અનંતી હિંસા છે, ને તેનું ફળ અનંત સંસાર છે.
મારા જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપના આશ્રયમાં જેટલી વીતરાગદશા પ્રગટી તેટલી અહિંસા છે. મારો આત્મા
અતીન્દ્રિય આનંદના સ્વાદથી ભરેલો છે; એક શુભરાગનો વિકલ્પ ઊઠે તે પણ મારા અતીન્દ્રિય આનંદને
રોકનાર છે. અહો! આત્માનો અતીન્દ્રિય આનંદ તો રાગથી ને વિષયોથી પાર છે. ઈન્દ્રોના વૈભવમાં પણ
તે આનંદનો અંશ પણ નથી. હું ચૈતન્યમૂર્તિ જ્ઞાનપ્રકાશ છું, અતીન્દ્રિય આનંદનો સાગર છું એવો
અંર્તઅનુભવ થતાં અંદરથી અતીન્દ્રિય આનંદનાં ઝરણાં પ્રગટે એનું નામ સમ્યગ્દર્શન છે, તે અહિંસા છે,
ને તે જ ધર્મ છે. આવો ધર્મ આત્મામાં પ્રગટ્યા પછી દેવ–ગુરુ–ધર્મના બહુમાનનો ભાવ આવે છે, સાચા
દેવ–ગુરુ–ધર્મ પ્રત્યે ભક્તિ અને પ્રેમનો ઊછાળો ધર્મીને આવ્યા વિના રહેતો નથી. તે ભૂમિકામાં એવો
શુભભાવ હોય છે, અને તે વખતે ભગવાનનું જિનમંદિર, વીતરાગ પ્રતિમા, તેની પ્રતિષ્ઠા, પ્રભાવના
વગેરે ઉપર લક્ષ જાય છે. નીચલી દશામાં દેવ–ગુરુ–ધર્મ પ્રત્યે ભક્તિ અને બહુમાનનો આવો ભાવ જેને
નથી આવતો તેને તો હજી ધર્મના નિમિત્તોનો પણ વિવેક નથી. ધર્માત્માને એવો શુભભાવ આવે છે ને
તેના નિમિત્ત ઉપર લક્ષ જાય છે, પણ તેની દ્રષ્ટિમાંથી રાગનું અવલંબન છૂટી ગયું છે. રાગના
અવલંબનથી જે લાભ માને છે તે મોટી હિંસા સેવે છે.
આચાર્યદેવ સમજાવે છે. ૭૨ મી ગાથામાં આચાર્યદેવ કહે છે કે ભગવાન આત્મા તો સદાય અતિ નિર્મળ
ચૈતન્યમાત્ર સ્વભાવપણે જ્ઞાયક છે, તેથી તે અત્યંત શુચિ છે––પવિત્ર છે––ઉજ્જવળ છે. પણ ઘણા
અજ્ઞાનીને આત્માની આવી વાત સાંભળતા તે ગોઠતી નથી. આત્માને ભગવાન કહ્યો એ વાત પણ તેને
ગોઠતી નથી. પણ ભાઈ! ભગવાન થયા તે બધા ક્યાંથી થયા? આત્મામાં ભગવાન થવાની તાકાત હતી
તેમાંથી ભગવાનપણું વ્યક્ત થયું. જો આત્મામાં જ ભગવાન થવાની તાકાત ન હોય તો બહારથી આવશે
ક્યાંથી? માટે આત્મામાં ભગવાન થવાની તાકાત છે તેનો વિશ્વાસ કરો, તેનું બહુમાન કરો. જુઓ,
એકવાર શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર જંગલમાં જતા હતા ત્યાં તેમની મુદ્રા વગેરે જોઈને ભરવાડ જિજ્ઞાસાથી તેની
સામે જોઈ જ રહ્યા. ઘણી વારે પાછા આવ્યા ત્યારે પણ ભરવાડ જિજ્ઞાસાથી ઊભા હતા. તેમની અનુકરણ
ભાઈઓ! તમે આંખો મીંચી જાઓ અને અંદરમાં ‘હું પરમેશ્વર છું’ એમ તમારા આત્માને ચિંતવો. તરત
જ ભરવાડ આંખો મીચી ગયા અને તેનું અનુસરણ કર્યું. જુઓ, ના ન પાડી, પણ અનુકરણ કર્યું, એટલે
તેમની પાત્રતા હતી. આત્માને ભગવાન કહ્યો તે વાત સાંભળવી પણ જેને નથી ગમતી તે અંતરમાં
આત્માના સ્વભાવનો અનુભવ ક્યાંથી કરશે? આચાર્યદેવ અને સંતો કહે છે કે અરે જીવો! તમે વિકાર
જેટલા પામર નથી, તમે ભગવાન છો, તમારા આત્મામાં જ ભગવાન થવાની તાકાત ભરી છે, તેની તમે
ઓળખાણ કરો––તેની દ્રષ્ટિ કરો. સંયોગો પર છે, તે પૃથક્ છે; પુણ્ય–પાપ વિકાર છે, તે મારા સ્વભાવથી
વિપરીત છે, અને મારો જ્ઞાનસ્વભાવ છે, તે સ્વભાવમાં ભગવાન થવાનું સામર્થ્ય છે; આ રીતે (૧)
સંયોગની પૃથકતા, (૨) વિભાવોની વિપરીતતા અને (૩) સ્વભાવની સામર્થ્યતા––એ ત્રણેને
જ સમ્યગ્દર્શનનું કારણ છે, એ સિવાય રાગાદિ કોઈ ભાવો સમ્યદર્શનનું કારણ નથી. ભગવાન આત્મા તે
રાગનું કારણ નથી, અને રાગ થાય તે આત્માના ધર્મનું કારણ નથી. આ રીતે રાગાદિ આસ્રવોને અને
ભગવાન