ભાવ તારા આત્મામાં જો પ્રગટ ન કર તો તેં આ મનુષ્ય અવતાર
પામીને શું કર્યું? આત્માના ભાન વગર પુણ્ય–પાપ તો અનંત કાળથી
કરતો જ આવ્યો છે, તે કાંઈ નવું નથી.
શુદ્ધ સ્વભાવનું અવલંબન લઈને તેના ધ્યાનવડે ભગવાનને પૂર્ણ શુદ્ધદશા પ્રગટી. આત્માની શુદ્ધતામાં રાગનું કે
નિમિત્તોનું અવલંબન નથી, પણ પોતાના શુદ્ધ સ્વભાવનું જ અવલંબન છે. આ પ્રમાણે ઓળખીને ભગવાનની
જેમ પોતે પોતાના આત્માના અવલંબને અંશે શુદ્ધપણું જે પ્રગટ કરે તેણે પરમાર્થે ભગવાનને પોતાના આત્મામાં
સ્થાપ્યા છે. અને વ્યવહારથી ભગવાન પ્રત્યે બહુમાનનો ભાવ આવતાં બહારમાં ભગવાનની સ્થાપના કરે છે,
તેમાં શુભભાવ છે.
जनयति हेम्नो हैमं लोहाल्लोहं नरः कटकम् ।।१८।।
અશુદ્ધતા થાય છે.
ધ્યાન કરે છે એટલે કે તેનાથી લાભ માને છે તેને અશુદ્ધતાની પ્રાપ્તિ થાય છે. જેમ સોનામાંથી સોનાના
દાગીનાની ઉત્પત્તિ થાય છે, અને લોઢામાંથી લોઢાના દાગીનાની ઉત્પત્તિ થાય છે, તેમ શુદ્ધતાના ધ્યાનથી
શુદ્ધભાવોની ઉત્પત્તિ થાય છે ને અશુદ્ધતાના ધ્યાનથી અશુદ્ધતાની ઉત્પત્તિ થાય છે. જીવ અનાદિકાળથી ધ્યાન તો
કરી રહ્યો છે; ધ્યાન એટલે એકાગ્રતા; આત્માનો જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવ છે તેને ભૂલીને, રાગથી મને લાભ થાય,
શરીરની ક્રિયાથી મને લાભ થાય, અનુકૂળ સંયોગમાં મારું સુખ છે એમ માનીને તેમાં એકાગ્રતા કરે છે તે ઊંધુંં
ધ્યાન છે ને તેનું ફળ સંસાર છે. પણ હું તો દેહથી પાર, ને પુણ્ય–પાપના વિકારથી પણ પાર, શુદ્ધ જ્ઞાનાનંદ
સ્વરૂપ છું એમ શુદ્ધ આત્માને ઓળખીને તેની પ્રીતિ અને એકાગ્રતા કરવી તે શુદ્ધઆત્માનું ધ્યાન છે અને તે
મુક્તિનું કારણ છે. જેને જેની પ્રીતિ હોય તેને તેમાં એકાગ્રતા થયા વિના રહે નહિ. જેને શુદ્ધ આત્માની પ્રીતિ છે
તેને તેમાં એકાગ્રતારૂપી ધ્યાન થાય છે, અને જેને રાગની ને સંયોગની પ્રીતિ છે તેને વિકારમાં