: અષાઢ : ૨૦૧૦ : આત્મધર્મ–૧૨૯ : ૧૬૯ :
જિજ્ઞાસુની વિચારણા
અજ્ઞાનભાવને લીધે અનાદિકાળથી આ આત્મા ભવસાગરમાં રખડી
રહ્યો છે. અરે જીવ! તું વિચાર તો કર કે હવે આ સંસાર પરિભ્રમણ કેમ મટે?
અંતરમાં જે વાસ્તવિક સાધન છે તેને ભૂલીને બહારનાં બીજા સાધન કર્યા,
પણ તેનાથી ભવભ્રમણનો અંત ન આવ્યો. ગુરુગમે પાત્ર થઈને પોતાના
જ્ઞાનસ્વભાવને ઓળખી તેમાં અંર્તદ્રષ્ટિ કરતાં અપૂર્વ અતીન્દ્રિય આનંદ
પ્રગટે છે ને ભવભ્રમણનો અંત આવે છે.
આ તત્ત્વજ્ઞાનતરંગિણીનો પાંચમો અધ્યાય વંચાય છે, તેના અગિયારમાં શ્લોકમાં કહે છે કે––
शौचसंयमशीलानि दुर्घराणि तपांसि च।
शुद्धचिद्रूपसद्ध्यानमंतराधृतवाहनम्।।
જેને આત્માનું હિત કરવાની જિજ્ઞાસા છે એવો જીવ અંતરમાં વિચારે છે કે મેં મનુષ્ય અવતાર પામીને
શુદ્ધઆત્માના ભાન વગર પૂર્વે અનંતવાર શુભભાવથી શીલ અને સંયમ પાળ્યા, દુર્ધર તપ કર્યા, –પણ તેનાથી
મારા ભવનો આરો આવ્યો નહિ.
જિજ્ઞાસુ જીવ વિચારે છે કે અરે, મારો આત્મા અનાદિકાળથી આ ભવસાગરમાં રખડી રહ્યો છે, અજ્ઞાનને
લીધે ભાવમરણ કરી રહ્યો છે. શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર ૧૬ વર્ષની વયે કહે છે કે ‘ક્ષણ ક્ષણ ભયંકર ભાવમરણે કાં અહો!
રાચી રહો? ’ આત્માની ઓળખાણ વિના, બહારમાં મારું સુખ છે એવી મિથ્યા માન્યતાને લીધે જીવ ક્ષણે ક્ષણે
ભાવમરણે મરી રહ્યો છે, તેમાં જ રાચી રહ્યો છે. વિચાર પણ કરતો નથી કે આ સંસાર પરિભ્રમણ હવે કેમ મટે?
આવું મનુષ્યપણું મળ્યું, સત્સમાગમ મળ્યો, તો હવે મારું ભવભ્રમણ કેમ અટકે? તેનો વિચાર તો કર.
‘બહુ પુણ્ય કેરા પૂંજથી શુભદેહ માનવનો મળ્યો,
તોયે અરે! ભવચક્રનો આંટો નહીં એકે ટળ્યો.
સુખ પ્રાપ્ત કરતાં સુખ ટળે છે લેશ એ લક્ષે લહો,
ક્ષણ ક્ષણ ભયંકર ભાવમરણે કાં અહો! રાચી રહો?’
પૂર્વના પુણ્યથી આવો મનુષ્ય અવતાર મળ્યો, તો હવે ભવભ્રમણ કેમ મટે તેનો એક ક્ષણ અંતરમાં
વિચાર તો કરો.
‘હું કોણ છું? ક્યાંથી થયો? શું સ્વરૂપ છે મારું ખરું?
કોના સંબંધે વળગણા છે? રાખું કે એ પરિહરું?
એના વિચાર વિવેકપૂર્વક શાંત ભાવે જો કર્યાં,
તો સર્વ આત્મિક જ્ઞાનના સિદ્ધાંત તત્ત્વો અનુભવ્યાં.
અરે, આ દેહનો સંયોગ તો ક્ષણિક છે, તે અલ્પકાળમાં છૂટી જશે; દેહથી ભિન્ન મારો આત્મા શું ચીજ છે? મારું
સ્વરૂપ શું છે? એનું અંતરમાં લક્ષ તો કરો. આત્માનું વાસ્તવિક જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ શું છે. તેનો વિચાર કરીને ઓળખાણ
કરો. આત્મા આ શરીરથી જુદો જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ છે, સર્વજ્ઞ થવાની તાકાત તેનામાં ભરી છે. જેઓ સર્વજ્ઞ થયા તેઓ
ક્યાંથી થયા? બહારમાંથી સર્વજ્ઞતા આવી નથી પણ અંતરમાં જ્ઞાન સ્વભાવનું પરિપૂર્ણ સામર્થ્ય ભર્યું છે તેમાં
એકાગ્રતા કરતાં સર્વજ્ઞતા પ્રગટે છે, અંતરમાં શક્તિ ભરી છે તેમાંથી જ પ્રગટે છે. શરીર–મન–વાણી વગેરે જડ છે, તે
તો હું નહિ, ને અંતરમાં શુભ–અશુભ વૃત્તિઓ ઊઠે તે પણ મારું વાસ્તવિક સ્વરૂપ નથી, તેમજ વર્તમાનમાં જ્ઞાનનો
અલ્પવિકાસ છે, તે અલ્પજ્ઞતા જેટલો પણ હું નથી, અલ્પજ્ઞતા વખતે પણ મારામાં પરિપૂર્ણ જ્ઞાન સામર્થ્ય વિદ્યમાન છે;
આવા પોતાના પરિપૂર્ણ જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવની પ્રતીત કરીને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરવું તે અપૂર્વ ધર્મ છે.
જુઓ, ધર્મ અપૂર્વ ચીજ છે, અનંતકાળમાં એક સેકંડ પણ ધર્મ કર્યો નથી, તો તેનું સ્વરૂપ શું હશે તે
સમજવું જોઈએ. અજ્ઞાનીઓ બાહ્ય સાધનથી આત્માનો ધર્મ થવાનું મનાવે છે, ત્યાં પરીક્ષા કરીને જાતે નિર્ણય
કરવો જોઈએ. કોઈ આવીને કહે કે “મેં તારા બાપને પચીસ હજાર રૂપિયા આપ્યા હતા તે લાવ.” તો ત્યાં નક્કી
કર્યા વગર એમ ને એમ માની લેતો નથી. તો ધર્મ શું ચીજ