મારું સુખ છે એવું અંતરલક્ષ કર્યા વગર પુણ્ય–પાપ અનંતવાર કર્યા, પણ તેમાં આત્માનો
આનંદ ન આવ્યો. ધર્મ કરે અને આત્માનો અતીન્દ્રિય આનંદ ન પ્રગટે એમ બને નહિ આત્મા
સુખને ચાહે છે પણ તે સુખ ક્યાં છે તેનો તે નિર્ણય કરતો નથી. સુખ પોતાનો સ્વભાવ છે તેને
ભૂલીને બહારમાં સુખ માને છે. જેમ કસ્તૂરી મૃગની ડૂંટીમાં સુગંધ ભરી છે પણ તેને પોતાનો
વિશ્વાસ નથી તેથી બહારમાં દોડે છે; તેમ ભગવાન આત્મા પોતે અતીન્દ્રિય આનંદ સ્વભાવથી
ભરેલો છે, પણ તેને ભૂલીને બહારમાં સુખ છે એમ માને છે તેથી બહારમાં ભટકે છે. ધર્મ કહો
કે અતીન્દ્રિય આનંદ કહો. ધર્મ એટલે ચૈતન્યમૂર્તિ આત્માની પ્રતીત કરીને તેમાં એકાગ્રતા કરતાં
અતીન્દ્રિય આનંદનો અનુભવ થાય છે. એ સિવાય ક્યાંય સંયોગમાં કે પુણ્ય–પાપમાં આત્માનો
આનંદ નથી. ધર્મના જિજ્ઞાસુને સાચા દેવ–ગુરુ–ધર્મની ભક્તિ અને બહુમાનનો શુભભાવ આવે,
પણ મારું સુખ અને ધર્મ તો આત્માના સ્વભાવના અવલંબને છે એવી દ્રષ્ટિની શૂરતા તે ચૂકે
નહિ. ધર્માત્માને ધર્મની પ્રભાવનાનો ભાવ આવ્યા વિના રહે નહિ, પણ તે ભાવ પરને કારણે
થયો નથી. જેમ લૌકિક પ્રસંગમાં લક્ષ્મી વગેરે વાપરવાનો ભાવ આવે છે તેમ ધર્મની
પ્રભાવનાના પ્રસંગમાં લક્ષ્મી વગેરે વાપરવાનો ભાવ જેને નથી આવતો અને તેમાં આળસ કરે
છે, ને ધર્મીપણાનું નામ ધરાવે છે તો તે ખરેખર ધર્મી નથી પણ માયાચારી છે. હજાર વર્ષ
પહેલાંં પદ્મનંદી મુનિરાજ દિગંબર સંત થયા, તેઓ આત્માના આનંદકુંડમાં ઝૂલતા હતા, તેઓ
પદ્મનંદીપંચવિંશતિના દાનઅધિકારમાં કહે છે કે––
सत्यात्मनो बदति धार्मिकताञ्च यत्तत्।
माया हृदि स्फुरति सा मनुजस्य तस्य
या जायते तडिदमुत्र सुखाचलेषु।।३१।।
उसका वह कपट दूसरे भव में उसके समस्त सुखों का नाश करनेवाला है।”