સેવાળ જેવા મલિન છે, જેમ પાણીમાં ઉપર જે સેવાળ થાય તે સ્વચ્છ પાણીનું સ્વરૂપ નથી,
સ્વચ્છ પાણી તો તે સેવાળથી જુદું છે, તેમ ચિદાનંદ મૂર્તિ આત્મા અતીન્દ્રિય આનંદરૂપી જળથી
ભરેલો છે, તેમાં પુણ્ય–પાપ તે સેવાળ જેવા છે, તે સ્વચ્છ આત્માનું સ્વરૂપ નથી, આત્મા તો
નિર્મળ જ્ઞાનસ્વરૂપ છે એવું સમ્યક્ આત્મભાન કરવું તે ધર્મ અને હિત છે; આ બોધબીજ તે
મુક્તિનું કારણ છે. જુઓ, અંતરમાં પાત્ર થઈને સમજવા માંગે તો કણબી અને ખેડૂતને પણ
સમજાય તેવી આ વાત છે. જેમ કણબી ‘બી’ રાખીને ‘કણ’ ને ભોગવે છે, તેમ જેણે ધર્મ કરવો
હોય–હિત કરવું હોય તેણે પ્રથમ ભેદજ્ઞાન રૂપી બીજ પ્રગટ કરવું જોઈએ.
સ્વભાવમાં પૂર્ણાનંદ પરમાત્મદશા પ્રગટવાની તાકાત છે, તેમાં અંતર્મુખ થઈને તેનો વિશ્વાસ
કરવો ને તેનું સમ્યગ્જ્ઞાન કરવું તેનું નામ ભેદજ્ઞાન છે, ને તે મોક્ષનું કારણ છે. જુઓ, બહારમાં
ખૂબ ગરમી થતી હોય અને ઠંડી હવા આવે, ત્યા જાણે તે હવામાંથી સુખ આવતું હશે એમ
અજ્ઞાની માને છે, પણ અનાદિના સંસારમાં ચાર ગતિના તાપમાં આત્મા તપી રહ્યો છે તેની
શાંતિ કેમ થાય? તેનો વિચાર પણ કરતો નથી. અંતરમાં ઠંડો ચિદાનંદસ્વભાવ છે તેનો આશ્રય
કરે તો આત્માની શાંતિ પ્રગટે; પણ તે સ્વભાવનો કદી વિશ્વાસ કરતો નથી. બહારનો વિશ્વાસ
કરે છે પણ પોતે પોતાનો વિશ્વાસ કરતો નથી તેથી સંસારમાં પરિભ્રમણ થાય છે. જેમ
લીંડીપીપરના એકેક દાણામાં ચોસઠપોરી તીખાશનો સ્વભાવ ભર્યો છે તેમ આત્માના પોતાના
સ્વભાવમાં જ પૂર્ણ જ્ઞાન–આનંદનો સ્વભાવ ભર્યો છે; પણ અનાદિકાળમાં એક સમય પણ તેની
પ્રતીત કરી નથી. જો સ્વસન્મુખ થઈને એક ક્ષણ પણ સ્વભાવની પ્રતીત કરે તો અલ્પકાળમાં
મુક્તિ થયા વિના રહે નહિ.
કરાવવાનો ને ભગવાનની પ્રતિષ્ઠાનો ભાવ આવે. જેમ સંસારના પ્રેમીને પુત્રના લગ્ન વગેરે
પ્રસંગે લક્ષ્મી ખર્ચવાનો ઉલ્લાસ આવે છે તેમ જેને ધર્મનો પ્રેમ છે તેને ધર્મના નિમિત્તરૂપ સાચા
દેવ–ગુરુ–ધર્મ પ્રત્યે ભક્તિ અને ઉલ્લાસનો ભાવ આવ્યા વિના રહેતો નથી. જેઓ આત્માના
પૂર્ણાનંદ સ્વભાવને સાધીને પરમાત્મા થઈ ગયા છે અને જેઓ હજી તે પૂર્ણાનંદ દશાને સાધી
રહ્યા છે –એવા દેવ–ગુરુ પ્રત્યે જેને ભક્તિ અને વિનયનો ઉત્સાહ નથી આવતો તેને ધર્મની
પ્રીતિ નથી. અહીં તો એ બતાવવું છે કે ભેદજ્ઞાન થયા પછી પણ ધર્મીને ભગવાનની પ્રતિષ્ઠા
વગેરેનો શુભ ભાવ આવે છે; પરંતુ ભેદજ્ઞાન વગર એકલા શુભરાગમાં રોકાઈ રહે તો તેને ધર્મ
થાય નહિ, કેમકે ભેદજ્ઞાનથી જ ધર્મ થાય છે. જેમ સોનું અને પીત્તળ વચ્ચે સોની ભેદજ્ઞાન કરે
છે, તેમ જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા અને રાગાદિ વિકારીભાવો તેમની વચ્ચે જ્ઞાની ભેદજ્ઞાન કરે છે.
અહો! જે સિદ્ધભગવંતો થયા તેમને તે સિદ્ધદશા ક્યાંથી આવી? આત્મામાં તાકાત હતી તેમાંથી
તે પ્રગટી છે, તેવી જ તાકાત મારા સ્વભાવમાં ભરી છે તેમાંથી મારી પરમાત્મદશા ખીલશે, પણ
ક્યાંય બહારમાંથી કે રાગમાંથી મારી પરમાત્મદશા નહિ આવે.