પરચીજનાં કાર્યો મારે આધીન છે જ નહિ–આવું યથાર્થ ભાન કરીને અંતરમાં એકાગ્ર થતાં
કૃતકૃત્ય થઈ જાય છે. આ સિવાય પરચીજના કાર્યો કરવા માંગે કે પરમાંથી સુખ લેવા માંગે તો
તે વાત અશક્ય છે એટલે તેમાં કદી કૃતકૃત્યતા થતી નથી. માટે હે ભાઈ! એકવાર તો
સત્સમાગમે એવો નિર્ણય કર કે, “હું ચૈતન્યસ્વરૂપ છું, આનંદ મારા સ્વભાવમાં જ છે એવી
યથાર્થ પ્રતીતિ અને બોધ કરીને હું મારા આત્માનો આનંદ પ્રાપ્ત કરી શકું છું, પણ પર ચીજ
કદી પણ મારી થઈ શકતી નથી.” આવી અંતરસ્વભાવની પ્રતીતિ કરતાં અતીન્દ્રિય આનંદના
અંશનો જેટલો અનુભવ થાય છે તેટલું કૃતકૃત્યપણું છે. આ સિવાય બહારમાં ઘણા સંયોગો
ભેગા થાય કે ઘણાં કાર્યો થાય તેમાં આત્માની કૃતકૃત્યતા નથી. જેમ લીંડી પીપરના એકેક
દાણામાં પરિપૂર્ણ તીખાશની તાકાત ભરી છે તેમ એકેક આત્મામાં જ્ઞાન અને આનંદની પરિપૂર્ણ
તાકાત ભરી છે, તેનો ભરોસો કરીને તેનું અવલંબન કરતાં કૃતકૃત્યપણું પ્રગટે છે. આ સિવાય
બહારનાં કાર્યો પૂરા કરવા માંગે, તો તે અશક્ય છે, કેમકે પરચીજનાં કાર્ય આત્માને આધીન
નથી.
તો વ્યર્થ છે. જીવને ઈચ્છા થાય, પણ તે ઈચ્છાને લીધે પરનાં કાર્ય થઈ જાય એમ બનતું નથી.
વહાલામાં વહાલો પુત્ર મરવાની તૈયારીમાં હોય ત્યાં તેને બચાવવાની ઘણી ઈચ્છા હોવા છતાં
તેને તું બચાવી શકતો નથી; માટે ભાઈ! તારી ઈચ્છા પરમાં કામ આવતી નથી, એટલે તે
ઈચ્છા વડે પણ કૃતકૃત્યપણું થતું નથી. તારા આત્મામાં સર્વજ્ઞ થવાની તાકાત પડી છે,
તારામાંથી કેવળજ્ઞાન અને પરિપૂર્ણ આનંદ પ્રગટે એવી તાકાત તારામાં છે. પણ પરચીજના
કાર્યને કરી દે એવી તાકાત તારામાં નથી પહેલાંં યથાર્થ નિર્ણય કરીને આત્માના આવા
સ્વભાવને પ્રતીતમાં લ્યે તો શ્રદ્ધામાં કૃતકૃત્યપણું થઈ જાય. પરનાં કામ હું કરું ને પરમાં મારું
સુખ એમ માનીને અનાદિથી અકૃતકૃત્યપણે વર્તે છે એટલે આકુળતાથી સંસારમાં રખડે છે
અનાદિકાળમાં એક ક્ષણ પણ જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવનો નિર્ણય કર્યો નથી. કૃતકૃત્ય તો ત્યારે કહેવાય
કે અંતરના સ્વભાવનો નિર્ણય કરીને આનંદના અનુભવરૂપ કાર્યને વ્યક્ત કરે. તે કાર્યનું કારણ
કોણ? અંતરમાં શુદ્ધ ચિદાનંદ સર્વજ્ઞશક્તિનો પિંડ આત્મા છે તે જ ધ્રુવકારણ છે, તે કારણમાંથી
આત્માના આનંદનું કાર્ય પ્રગટે છે. એ સિવાય બહારના સંયોગો કે પુણ્ય–પાપ તે આત્માના
આનંદનું કારણ નથી. આત્માના જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવની સન્મુખ થઈને જેણે સમ્યક્પ્રતીત કરી
તેણે અનંત કાળમાં નહિ કરેલ એવું અપૂર્વ કાંઈક કાર્ય કર્યું. જેણે આત્માના સ્વભાવની પ્રતીત
ન કરી, આત્મામાં જ આનંદ છે એવો નિર્ણય ન કર્યો, તે ભલે પુણ્ય કરીને સ્વર્ગમાં જાય તોપણ
તે અકૃતકૃત્ય છે, કરવાયોગ્ય ખરું કાર્ય તેણે કર્યું નથી. “અહો! સંયોગોમાં કે પુણ્ય–પાપમાં મારું
સુખ નથી, મારો આત્મા જ જ્ઞાન–દર્શનને આનંદસ્વરૂપ છે, તેમાં જ મારું સુખ છે” આવો જેણે
સ્વસન્મુખ નિર્ણય કર્યો તેણે અપૂર્વ કાર્ય કર્યું, તે સમ્યગ્દર્શનમાં કૃતકૃત્ય થયો; સ્વભાવરૂપ કારણ
પરમાત્મા છે તેના અવલંબને ધર્મરૂપી કાર્ય પ્રગટ્યું. અહો, જેણે આવો આનંદસ્વભાવનો
નિર્ણય કર્યો છે, તે