અંશે અતીન્દ્રિય શાંતિ વર્તે છે, તેટલું કૃતકૃત્યપણું વર્તે છે. અને ચૈતન્યસ્વભાવના નિર્ણય વગર
ભલે શુભરાગ કરે ને લાખો રૂપિયા દાનમાં ખર્ચે, લોકો તેને મોટા મોટા બિરૂદ આપે, પણ તેમાં
તેના આત્માને જરાય કૃતકૃત્યપણું નથી. બહારનાં કાર્યો તો તેના થવા કાળે થયા જ કરે છે, તે
કાંઈ જીવનું કર્તવ્ય નથી; અને રાગ થાય ત્યાં ‘આ રાગ મારું કાર્ય ને હું તેનો કર્તા’ એમ
માનીને જે રોકાય છે તે પણ અધર્મી છે, આત્માની શાંતિની તેને ખબર નથી. મારી શાંતિ મારા
આત્મામાં જ છે, બહારમાં કે રાગમાં મારી શાંતિ નથી, મારો આત્મા ચૈતન્યચિંતામણિરત્ન જેવો
છે, તેમાંથી જે ચિંતવું તે મળે એટલે કે મારા આત્માને લક્ષમાં લઈને ચિંતવતાં અતીન્દ્રિય જ્ઞાન
અને આનંદની પ્રાપ્તિ થાય છે આમ જેણે પોતાના જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવની સન્મુખ થઈને તેની
સમ્યક્પ્રતીતિ કરી, જ્ઞાન કર્યું ને તેમાં એકાગ્રતા કરી તેણે કરવા યોગ્ય અપૂર્વ કાર્ય કર્યું, તેથી તે
કૃતકૃત્ય થયો. ભાઈ! આત્માના સ્વભાવની પ્રતીત કરીને તેમાં ઠર–તે જ તારું ખરું કાર્ય છે, આ
સિવાય પરનાં કાર્યો તારા નથી, ને રાગ થાય તે પણ ખરેખર તારું કર્તવ્ય નથી. માટે હે ભાઈ!
એકવાર તો અંર્તમુખ થઈને સ્વભાવનો નિર્ણય કર અને અનંતકાળમાં નહિ કરેલ એવું અપૂર્વ
કાર્ય પ્રગટ કર.
સંસારમાં રખડયો છે. અંતરના ચિદાનંદ સ્વભાવની પ્રભુતાને ઓળખીને તેને ધ્યેય બનાવવો તે ભવના નાશનો
ઉપાય છે.
હિતનો ઉપાય છે નહિ. માટે જેને પોતાનું હિત કરવું હોય તેણે અંતરમાં આ સમજણનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ.
અંતરમાં ચૈતન્યના અવલંબન સિવાય બહારનો બીજો કોઈ ઉપાય છે જ નહિ. સમ્યગ્દર્શન પણ ચૈતન્યનું ધ્યાન
છે, સમ્યગ્જ્ઞાન તે પણ ચૈતન્યનું ધ્યાન છે ને સમ્યક્ચરિત્ર તે પણ ચૈતન્યનું ધ્યાન છે; ચૈતન્યસ્વભાવના ધ્યાનથી
જ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર થાય છે, એ સિવાય કોઈપણ બીજાના ધ્યાનથી સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર થતા
નથી. પરના અવલંબનથી લાભ માનવો તે તો મિથ્યાત્વ છે, ને ચૈતન્યસ્વભાવનું અવલંબન લઈને એકાગ્ર થવું
તે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રનો ઉપાય છે. સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ જે મોક્ષમાર્ગ છે તેમાં ધ્યેયરૂપ એક શુદ્ધ
આત્મા જ છે.
ગાળે છે? ને કેટલી મહેનત કરે છે? તો જેને આત્માની દરકાર હોય તેણે આત્માની સમજણ માટે વખત લઈને
શ્રવણ–મનનથી અભ્યાસ કરવો જોઈએ. પરમાં તો આત્માની મહેનત કામ આવતી નથી, આત્માના ડહાપણને
લીધે બહારનાં કામ સુધરી જાય કે લક્ષ્મી વગેરે મળી જાય એમ બનતું નથી. લક્ષ્મી વગેરેનું મળવું કે ટળવું તે તો
પૂર્વના પુણ્ય પાપ પ્રમાણે બને છે. અને ચૈતન્યતત્ત્વની સમજણ તો વર્તમાન અપૂર્વ પ્રયત્નથી થાય છે. મારો
આત્મા ચૈતન્યતત્ત્વ છે તે આનંદનું ધામ છે, તે જ જગતમાં ઉત્કૃષ્ટ છે અને તે જ મારું ધ્યેય છે, એમ
ચૈતન્યતત્ત્વને ધ્યેય બનાવીને તેની પ્રતીત કરવી તે સમ્યગ્દર્શન છે, બીજું કોઈ