સુગંધનો વિશ્વાસ આવતો નથી એટલે બહારમાંથી સુગંધ આવે છે–એમ માનીને તે બહાર ભટકે
છે; તેમ આનંદ તો આત્માના સ્વભાવમાં જ ભર્યો છે; સિદ્ધ ભગવંતોને જે આનંદનો અનુભવ
છે તે આનંદ આત્મામાંથી જ પ્રગટ્યો છે, અને આ આત્માના સ્વભાવમાં પણ તેવો આનંદ
ભર્યો છે, પણ અનાદિથી જીવને પોતાના સ્વભાવનો વિશ્વાસ આવતો નથી તેથી બહારમાં ને
રાગમાં આનંદ માનીને ભવવનમાં ભટકે છે. તેને જ્ઞાની સમજાવે છે કે અરે ભાઈ! તું શાંત થા!
શાંત થા! તું કોણ છો તેની ઓળખાણ કર. જેવા સિદ્ધભગવાન છે તેવી જ તારા આત્માની જાત
છે, તારો આત્મા પોતે જ આનંદથી ભરેલો છે. આ શરીર તો જડ–પુદ્ગલનું ઢીંગલું છે તેમાં
ક્યાંય તારો આનંદ નથી. ને રાગમાં આકુળતા છે, તેમાં પણ તારો આનંદ નથી.તારો અવિકારી
ચિદાનંદ આત્મા જ આનંદસ્વરૂપ છે, માટે તેમાં જ તારા આનંદને શોધ. પહેલાંં આવા આત્માની
સન્મુખ થઈને તેની સમ્યક્ પ્રતીતિ કરતાં નિર્વિકલ્પ આનંદનો અંશ અનુભવમાં આવે છે. આવી
પ્રતીતિ પૂર્ણાનંદરૂપ મોક્ષદશાની પ્રાપ્તિનું પહેલું સોપાન છે.
પણ જેણે અંતરની ચૈતન્યકળા જાણી તે જીવ મોક્ષના પંથે છે; અને જેણે અંતરની ચૈતન્યકળા ન
જાણી, તે ભલે બીજી ગમે તેટલી કળા જાણતો હોય તોપણ તે મોક્ષના પંથે નથી. જુઓ, ઘણાં
શાસ્ત્રો વાંચે ને ઘણું ભણે પછી જ આ વાત સમજાય એમ નથી, અંતરમાં પાત્ર થઈને પ્રયત્ન
કરતા આઠ–આઠ વર્ષનાં બાળકો પણ આ વાત સમજી જાય છે ને અપૂર્વ આત્મકલ્યાણ પામી
જાય છે. મહાવિદેહમાં અત્યારે ભગવાન સીમંધર પરમાત્મા અરિહંતપણે બિરાજે છે, ત્યાં
ભગવાનની ધર્મસભામાં આઠ આઠ વર્ષની રાજકુંવરીઓ પણ આ વાત સમજે છે; ભગવાનની
વાણી સાંભળતાં જ અંદર ઊતરી જાય છે કે : અહો! અમે તો આત્મા છીએ, આ દેહ અમે નથી,
અમે દેહથી ભિન્ન ચિદાનંદ સ્વરૂપ છીએ. આમ અંતરમાં ઊતરીને આત્માનો અનુભવ કરતાં
સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યગ્જ્ઞાનની અપૂર્વ કળા પ્રગટે છે. જ્યાં આવું અપૂર્વ આત્મભાન થયું ત્યાં
ધર્મી જીવ બહારના સંયોગના ઠાઠથી પોતાના ચૈતન્યની શોભા માનતા નથી; શરીરની શોભા તે
અમારી શોભા નથી, અમારી શોભા તો અમારા સ્વભાવથી છે; જેમ મૃતક કલેવરને ચંદનની
શૈયા ઉપર સૂવાડો ને સુગંધી ફૂલના હાર પહેરાવો પણ તેમાં ક્યાંય તે શોભા માનતું નથી, તેમ
જેના અંતરમાંથી મોહનો નાશ થઈ ગયો છે એવા ધર્માત્મા શરીરથી કે રાગથી પોતાની શોભા
માનતા નથી, પોતાના ચૈતન્યસ્વભાવની શોભા પાસે બીજે બધેયથી તેની દ્રષ્ટિ ઊડી ગઈ છે.
અજ્ઞાની તો પોતાના ચૈતન્યસ્વભાવની શોભાને ચૂકીને પરને સારાં માને છે, પરથી મારી શોભા
એટલે કે હું નમાલો એમ તે પોતાના આત્માને તુચ્છ માને છે. પણ ભાઈ! તું વિચાર તો કર કે
પરને તું મોટાઈ આપે છે તો તારા પોતામાં કાંઈ મોટાઈ ખરી કે નહિ? પરને જાણતાં ‘આ
સારું’ એમ તું માને છે, પણ તેને જાણનારું તારું જ્ઞાન છે તે જ્ઞાનમાં કાંઈ સારાપણું છે કે નહિ?
ભગવાન! તારી શોભા તો તારા જ્ઞાનસ્વભાવમાં જ છે. અરિહંત અને સિદ્ધ ભગવંતોને જે
પરમાત્મદશા પ્રગટી તે ક્યાંથી આવી?