તોપણ તે પ્રશંસનીય નથી. હું અખંડ જ્ઞાન આનંદસ્વરૂપ છું એવી
અંતર્મુખદ્રષ્ટિ કરવી તે ભેદજ્ઞાનની ક્રિયા છે; જે જીવ એક સેકંડ પણ
આવું અપૂર્વ ભેદજ્ઞાન કરે તેને અલ્પકાળમાં મુક્તિ થયા વિના રહે નહિ.
ક્રોધાદિકમાં જ પોતાપણું માનીને અનાદિથી સંસારમાં રખડે છે. આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, ને ક્રોધાદિભાવો વિકાર સ્વરૂપ
છે. જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મામાં ક્રોધાદિક નથી અને ક્રોધાદિકમાં જ્ઞાન નથી, આ રીતે તે બંનેનું જુદાપણું ઓળખીને,
જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મામાં જ્ઞાનની એકતા થાય ને ક્રોધાદિક વિકારથી ભિન્નતા થાય તેનું નામ ભેદજ્ઞાન છે; આત્મામાં આવું
અપૂર્વ ભેદજ્ઞાન પ્રગટ કરવું તે સંવર થવાનો ઉપાય છે; અને તે જ ધર્મ છે. તથા તે જ મોક્ષનું કારણ છે. આ રીતે
ભેદજ્ઞાન તે જ સંવર થવાનો ઉત્કૃષ્ટ ઉપાય છે તેથી અહીં આચાર્યદેવ માંગળિક તરીકે તે ભેદજ્ઞાનની પ્રશંસા કરે છે :–
છે ક્રોધ ક્રોધ મહીં જ, નિશ્ચય ક્રોધ નહિ ઉપયોગમાં. ૧૮૧
ઉપયોગ છે નહિ અષ્ટવિધ કર્મો અને નોકર્મમાં,
કર્મો અને નોકર્મ કંઈ પણ છે નહિ ઉપયોગમાં. ૧૮૨
–આવું અવિપરીત જ્ઞાન જ્યારે ઉદ્ભવે છે જીવને
ત્યારે ન કંઈ પણ ભાવ તે ઉપયોગશુદ્ધાત્મા કરે. ૧૮૩
આત્મા છે; પણ ક્રોધાદિકમાં આત્મા નથી. અહીં ‘ક્રોધ’ કહેતાં સામાન્ય ક્રોધની વાત નથી પણ ‘રાગ તે હું’ એવી
વિકારમાં એકત્વબુદ્ધિથી ચૈતન્યનો જે અરુચિ ભાવ તે ક્રોધ છે, તેમાં આત્મા નથી. આત્મા અનાદિ અનંત
ઉપયોગ–સ્વરૂપ છે, તે પોતાના નિર્મળ ઉપયોગમાં જ છે પણ ક્રોધદિમાં તે નથી; અને ક્રોધાદિકમાં તે ક્રોધાદિ છે
પણ ઉપયોગમાં ક્રોધાદિ નથી. આ રીતે ‘ઉપયોગ–સ્વરૂપ આત્મા’ અને ‘ક્રોધાદિસ્વરૂપ આસ્રવો’ એ બંનેનું
યથાર્થ ભેદજ્ઞાન થતાં જીવ પોતાના ઉપયોગ સ્વરૂપ આત્મામાં જ એકતા કરીને પોતાના શુદ્ધ ઉપયોગ ભાવને જ
કરે છે, પરંતુ શુદ્ધ ઉપયોગ સિવાય ક્રોધાદિ ભાવોને પોતામાં જરાપણ કરતો નથી, તેથી તેને તે ક્રોધાદિકનો સંવર
થાય છે. આ રીતે ભેદજ્ઞાનથી જ જીવને સંવર થાય છે માટે તે ભેદજ્ઞાન અત્યંત પ્રશંસનીય છે. આવા ભેદજ્ઞાન
સિવાય અજ્ઞાની જીવ ગમે તેટલાં વ્રતાદિક કરે તોપણ તે પ્રશંસનીય નથી.
ભેદનો બરાબર નિર્ણય કરીને, ‘હું જ્ઞાતા–દ્રષ્ટા શુદ્ધ ઉપયોગમય છું’ એમ સ્વભાવ સન્મુખ વલણથી રાગનો અભાવ
કરીને જે નિર્મળ પર્યાય પ્રગટે તેના આધારે આત્મા છે, પણ રાગના આધારે આત્મા નથી. નિર્મળ