આત્માના ભાન સિવાય બીજું બધું કર્યું–સ્વર્ગમાં ગયો ને નરકમાં પણ ગયો, રંક થયો ને રાજા
પણ થયો, પરંતુ આત્માના ભાન વિના તેને ક્યાંય શાંતિ ન થઈ. શાંતિ તો આત્માના સ્વભાવમાં
છે તેને ઓળખે તો શાંતિ પ્રગટે, શાંતિ જ્યાં ભરી હોય ત્યાંથી પ્રગટે, પણ બહારથી ન આવે. જેમ
ચણામાં જ મીઠાસ ભરી છે, તેને સેકતાં તેમાંથી જ તે બહાર આવે છે, તાવડામાંથી તે મીઠાસ
નથી આવતી; તેમ આત્મા પોતે જ આનંદસ્વભાવથી ભરેલો છે, તેની શ્રદ્ધા કરીને તેમાં એકાગ્ર
થતાં તેમાંથી જ તે આનંદ પ્રગટે છે, ક્યાંય બહારથી તે આનંદ નથી આવતો. આત્મા સિવાય
બહારના કોઈ વિષયોમાં આનંદ માનવો તે ભ્રાંતિ છે. પરમાં આનંદ માનીને જે રાગ થાય છે તે
રાગમાં પણ આનંદ નથી. હિંસાદિ પાપનો રાગ તો દુઃખદાયક છે ને દયા–દાન વગેરેનો પુણ્યરાગ
થાય તે પણ દુઃખરૂપ છે, તેમાં ચૈતન્યનો આનંદ કે શાંતિ નથી.
લાગે છે તોપણ તેના સ્વભાવમાં જે મીઠો સ્વાદ છે તેનો નાશ થઈ ગયો નથી, તેને સેકતાં તે
મીઠાસ બહાર આવે છે. તેમ અજ્ઞાનભાવને લીધે અનાદિથી જીવ સંસારમાં દુઃખી છે તોપણ
તેનામાં આનંદસ્વભાવ ભર્યો છે, સમ્યક્ શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર વડે આત્માનું પ્રતપન કરતાં તે
આનંદનો અનુભવ થાય છે. પહેલાં અંતર્મુખ સ્વભાવની શ્રદ્ધા કરીને સમ્યગ્દર્શન કરતાં જ
નિર્વિકલ્પ આનંદના અંશનો અપૂર્વ સ્વાદ આવે છે, અને પૂર્ણાનંદ પ્રતીતમાં આવી જાય છે કે
અહો! સિદ્ધ ભગવાન જેવો પરિપૂર્ણ આનંદ તો અહીં જ ભર્યો છે. આવા આત્માના અતીન્દ્રિય
આનંદનું ભાન થતાં બહારના વિષયો તુચ્છ ભાસે છે. તેમાં ક્યાંય સ્વપ્નેય સુખ ભાસતું નથી.
આનંદનિધાન ચૈતન્યમૂર્તિ આત્માની રુચિ છોડીને બહારની રુચિ તે સંસારનું કારણ છે, અને
આત્માના આનંદ–સ્વભાવની રુચિ કરવી તે મોક્ષનું કારણ છે.
પડતો નથી. પણ અનાદિથી જીવે તેની સામે જોઈને સ્વશક્તિની સંભાળ કદી કરી નથી તેથી તે
આનંદનો અનુભવ થતો નથી. મારા આત્માનો આનંદસ્વભાવ એવો ને એવો છે–એમ
સ્વભાવશક્તિની સંભાળ કરીને તેમાં એકાગ્ર થતાં આત્માના આનંદનો અનુભવ થાય છે.
અજ્ઞાની તેનું અભિમાન કરે છે, તેને જડથી ભિન્ન આત્મસ્વરૂપની ખબર નથી. ભાઈ! તારો
આત્મા તો જ્ઞાન છે, તે જડમાં શું કરે? શરીરમાં રોગ થાય ત્યાં જ્ઞાન તેને જાણે પણ તે