અજ્ઞાનીને કે જડને, બધાયને ક્રમબદ્ધપર્યાય છે; પણ તેમાં–
અજ્ઞાનીને ઊંધી દ્રષ્ટિમાં મલિન ક્રમબદ્ધપર્યાય થાય છે, અને
જડની ક્રમબદ્ધપર્યાય જડરૂપ થાય છે.
–આવું જાણનાર જ્ઞાનીને પોતામાં તો મિથ્યાત્વાદિ મલિન પર્યાયનો ક્રમ રહે જ નહિ, કેમકે તેનો પુરુષાર્થ
છે. જો આવી દશા ન થાય તો તે ખરેખર ક્રમબદ્ધપર્યાયનું રહસ્ય સમજ્યો નથી પણ માત્ર વાતો કરે છે.
સ્વભાવ છે. કોઈ પર પદાર્થોની અવસ્થાને ફેરવવાનો સ્વભાવ નથી; માટે પરની કર્તાબુદ્ધિ છોડ ને તારા જ્ઞાયક
સ્વભાવની સન્મુખ થઈને જ્ઞાયકપણે જ રહે.
–એને જ્ઞાયકપણે નથી રહેવું પણ પરના કર્તાપણાનું અભિમાન કરીને હજી સંસારમાં રખડવું છે. રાજા રા’માંડલિકને
એકવાર કોઈ જુવાન ચારણબાઈ તિલક કરવા આવી; ત્યારે, તે બાઈનું રૂપ જોઈને રાજાની દ્રષ્ટિ બગડી, તેથી જ્યાં
તે બાઈ તિલક કરવા જાય છે ત્યાં પોતાનું મોઢું બીજી દિશામાં ફેરવી લીધું. બાઈ બીજી દિશામાં તિલક કરવા ગઈ તો
રા’એ ત્રીજી દિશામાં મોઢું ફેરવ્યું. છેવટે બાઈએ પોતાની સાસુને કહ્યું કે : “રા’ ફરે છે.” તેની સાસુ રાજાનું હૃદય
સમજી ગઈ તેથી તેણે જવાબ આપતાં કહ્યું: “બેટા! રા’ નથી ફરતો...રા’ નો દી ફરે છે!”
સ્વભાવમાં એકાગ્ર થવાનો) અવસર આવ્યો, સમ્યગ્દર્શનરૂપી રાજતિલક કરવાનું ટાણું આવ્યું... અરે!
ચૈતન્યરાજા! બેસ તારા જ્ઞાયકભાવની ગાદીએ, આ તને તિલક થાય છે.’
દ્રષ્ટિ રાખીને પરને ફેરવવું છે. પણ અરે મૂઢ! તારાથી કોઈની પર્યાય નહિ ફરે, તું જ્ઞાયકસન્મુખ નથી થતો ને પર
તરફ મોઢું ફેરવે છે તો તારો દી’ ફર્યો છે– તારી દ્રષ્ટિ ઊંધી થઈ છે; જ્ઞાયકસ્વભાવની રાજગાદીએ બેસીને
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રના તિલક કરવાનો અવસર આવ્યો, ત્યારે જ્ઞાયકસ્વભાવની પ્રતીત કરીને સ્વસન્મુખ
થવાને બદલે અજ્ઞાની ઊંધુંં માને છે ને ‘એકાંત છે, રે! એકાંત છે...’ એમ કહીને વિરોધ કરે છે, અરે! એનો દી’ ફર્યો
છે, જ્ઞાયકસન્મુખ થઈને નિર્મળ સ્વકાળ થવો જોઈએ તેને બદલે તે મિથ્યાત્વને પોષે છે તેથી તેનો દી’ ફર્યો છે.
કર્મનું કર્તા–ભોક્તાપણું તેમાં નથી. આવા ચૈતન્યમૂર્તિ જ્ઞાયકસ્વભાવને નક્કી કરીને જ્ઞાતાદ્રષ્ટાપણે રહેવું ને તેમાં
ઠરવું એ જ કરવાનું છે. જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિથી જ્ઞાતા થઈને પોતામાં ઠર્યો ત્યાં જીવ રાગાદિનો