એકમેક છે એવું તારું અનાદિનું મિથ્યા એકાંત ટળી જશે, ને જ્ઞાયક સાથે જ્ઞાનની એકતારૂપ સમ્યક્ એકાંત
થશે; તે જ્ઞાનની સાથે સમ્યક્શ્રદ્ધા, આનંદ, પુરુષાર્થ વગેરે અનંત ગુણોનું પરિણમન પણ ભેગું જ છે, તેથી
અનેકાન્ત છે.
કાંઈ એવો નિયમ નથી કે સમ્યક્શ્રદ્ધા–જ્ઞાન થતાં તે ક્ષણે જ પૂરું ચારિત્ર પણ પ્રગટી જ જાય. અરે, ક્ષાયિક
સમ્યગ્દર્શન થયા પછી લાખો–કરોડો વર્ષો સુધી શ્રાવકપણું કે મુનિપણું (અર્થાત્ પાંચમું કે છઠ્ઠું–સાતમું
ગુણસ્થાન) ન આવે, અને કોઈને સમ્યગ્દર્શન થતાં અંતમુહૂર્તમાં જ મુનિદશા–ક્ષપકશ્રેણી ને કેવળજ્ઞાન થઈ જાય.
છતાં, સમકીતિ ચોથા ગુણસ્થાને પણ રાગના જ્ઞાતા જ છે, અહીં પોતાના સ્વ–પરપ્રકાશક જ્ઞાનનું તેવું જ સામર્થ્ય
છે, –એમ જ્ઞાનસામર્થ્યની પ્રતીતના જોરે જ્ઞાની તે તે વખતના રાગને પણ જ્ઞેય બનાવી દ્યે છે. જ્ઞાયકસ્વભાવની
અધિકતા તેની દ્રષ્ટિમાંથી એક ક્ષણ પણ ખસતી નથી, જ્ઞાયકની દ્રષ્ટિમાં તે જ્ઞાતાભાવપણે જ ઊપજે છે, રાગમાં
તન્મયપણે ઊપજતો નથી. આ રીતે, ક્રમબદ્ધપર્યાયમાં જ્ઞાનીને રાગની પ્રધાનતા નથી, જ્ઞાતાપણાની જ પ્રધાનતા
છે. રાગ વખતે, ‘હું આ રાગપણે ઊપજું છું’ એવી જેની દ્રષ્ટિ છે ને જ્ઞાયકની દ્રષ્ટિ નથી તે ખરેખર
ક્રમબદ્ધપર્યાયનું વાસ્તવિકસ્વરૂપ સમજ્યો જ નથી.
સામે જોઈને માની, કે પરની સામે જોઈને? જ્ઞાયક દ્રવ્યની સન્મુખ થઈને ક્રમબદ્ધની પ્રતીત કરી તેને તો મિથ્યાત્વ
હોય જ નહિ. અને જો એકલા પરની સામે જોઈને તું ક્રમબદ્ધની વાત કરતો હો તો તારો ક્રમબદ્ધનો નિર્ણય જ
ખોટો છે. તારી ક્રમબદ્ધપર્યાયપણે કોણ ઊપજે છે? –જીવ; જીવ કેવો? ––કે જ્ઞાયકસ્વભાવી; તો આવા જીવતત્ત્વને
તેં લક્ષમાં લીધું છે? જો આવા જ્ઞાયકસ્વભાવી જીવતત્ત્વને જાણીને ક્રમબદ્ધપર્યાય માને તો તો જ્ઞાતાપણાની જ
ક્રમબદ્ધપર્યાય થાય, ને મિથ્યાત્વ થાય જ નહિ; મિથ્યાત્વપણે ઊપજે એવો જ્ઞાયકનો સ્વભાવ નથી.
ઉત્તર:– તે રાગ જ્ઞાતાનું કાર્ય નથી પણ જ્ઞાતાનું જ્ઞેય છે. જ્ઞાયકસ્વભાવ તે પરમાર્થજ્ઞેય છે ને રાગ તે
તેનો જ કર્તા–ભોક્તા છે. વળી, ‘વ્યવહાર છે માટે પરમાર્થ છે’ ––એમ પણ નથી, રાગ છે માટે તેનું જ્ઞાન થાય
છે––એમ નથી. જ્ઞાયકના અવલંબને જ એવા સ્વ–પરપ્રકાશક જ્ઞાનનું પરિણમન થયું છે, રાગ કાંઈ જ્ઞાયકના
અવલંબનમાંથી થયો નથી; માટે જ્ઞાની તેનો અકર્તા છે.
છે, તે મોટો સ્વછંદ છે. જેને જ્ઞાયકસ્વભાવ ને ક્રમબદ્ધપર્યાય સમજવા જેટલી પાત્રતા થઈ હોય તે જીવને કુદેવ–