અને કેવા નિમિત્તો છૂટી જાય તેની તેને ખબર નથી. ––એવા સ્વછંદી જીવને ક્રમબદ્ધપર્યાયની પ્રતીત કે
નિર્દોષ આહાર જ હોય છે, માટે નિર્દોષ આહારનું નિમિત્ત મેળવું તો મારી મુનિદશા ટકી રહેશે’ –એમ કોઈ માને
તેને નિમિત્તાધીન દ્રષ્ટિ છે, સ્વભાવમાં એકાગ્રતાથી મુનિદશા ટકે છે તેને બદલે સંયોગના આધારે મુનિદશા માને
છે તેની દ્રષ્ટિ જ વિપરીત છે. નિમિત્તને મેળવવું નથી પડતું, પણ સહજપણે એ જ પ્રકારનું નિમિત્ત હોય છે,
નિમિત્ત–નૈમિત્તિક સંબંધ સહેજે બની જાય છે.. “આપણને જેવું કાર્ય કરવાની ઈચ્છા થાય તેવાં નિમિત્તો
મેળવવા” ––એમ માને તો તેને જ્ઞાનસ્વભાવની કે ક્રમબદ્ધપર્યાયની શ્રદ્ધા ક્યાં રહી? ––એને તો હજી ઈચ્છાનું
અને નિમિત્તનું કર્તાપણું પડ્યું છે. અરે ભાઈ! નિમિત્તોને મેળવવા કે દૂર કરવા તે ક્યાં તારા હાથની વાત છે?
પોતામાં જ્ઞાયક સ્વભાવની દ્રષ્ટિ રહેતી નથી એટલે મિથ્યાદ્રષ્ટિપણું થઈ જાય છે. હજી તો જ્ઞાયક પરનો જાણનાર
પણ વ્યવહારથી છે, નિશ્ચયથી (–તન્મયપણે) પોતે જ્ઞાયકનો જાણનાર છે. જ્ઞાયક સન્મુખ એકાગ્રતામાં પરજ્ઞેયનું
પણ જ્ઞાન થઈ જાય છે, પરંતુ પરનો ઉત્પાદક નથી. આ રીતે જ્ઞાયક આત્મા અકર્તા છે. સર્વજ્ઞ ભગવાન સ્વ–
પરના ‘જ્ઞાયક’ છે, જ્ઞેયોને જેમ છે તેમ પ્રસિદ્ધ કરે છે તેથી ‘જ્ઞાપક’ પણ છે, ને પોતાના ‘કારક’ પણ છે; પરંતુ
પરના કારક નથી. પરના જ્ઞાયક તો છે પણ કારક નથી. એ પ્રમાણે બધાય આત્માનો આવો જ્ઞાયકસ્વભાવ છે ને
પરનું અકર્તાપણું છે. એ વાત અહીં સમજાવી છે.
જઈને આ રીતે રજા માગવી, તેમને આ રીતે સમજાવવા–એનું વર્ણન પ્રવચનસાર વગેરેમાં ખૂબ કર્યું છે; અને
હે આ શરીરની જનેતા! મારો અનાદિનો જનક એવો જે મારો આત્મા, તેની પાસે જવાની મને આજ્ઞા આપો! –
ભગવતી દીક્ષાની મને રજા આપો.” ––છતાં અંતરમાં તે વખતે જ્ઞાન છે કે આ વચનનો કર્તા હું નથી, મારા
કારણથી આ વચનનું પરિણમન થતું નથી.
ભગવતી મુનિદીક્ષા આપો! ” ––ત્યારે શ્રી ગુરુ પણ તેને ‘આ તને શુદ્ધાત્મતત્ત્વની ઉપલબ્ધિરૂપ સિદ્ધિ’ ––એમ
કહીને દીક્ષા આપે. આ પ્રમાણે ચરણાનુયોગની વિધિ છે; છતાં ત્યાં દીક્ષા દેનાર અને લેનાર બંને જાણે છે કે અમે
નથી, અમે તો અમારા જ્ઞાયકભાવના જ ઉત્પાદક છીએ, જ્ઞાયકભાવમાં જ અમારું તન્મયપણું છે. ––આવા યથાર્થ
ભાન વગર કદી મુનિદશા હોતી નથી.