નથી, ને અંદર જરાક શોકના જે પરિણામ થયા તેના પણ ખરેખર તે ઉત્પાદક નથી, તે વખતેય તે પોતાના
જ્ઞાયકભાવપણે જ ઊપજતા થકા જ્ઞાતા જ છે, ––હર્ષ–શોકના કર્તા–ભોક્તા નથી. અંર્તદ્રષ્ટિની આ અપૂર્વ વાત
છે. આ દ્રષ્ટિ પ્રગટ કર્યા વિના કોઈને કદી ધર્મનો અંશ પણ થતો નથી.
(૨) અવ્યક્તરાગ, તે અસદ્ભુત અનુપચરિત વ્યવહારનયનો વિષય,
(૩) જ્ઞાન પરને જાણે છે, ત્યાં ‘પરનું જ્ઞાન અથવા તો રાગનું જ્ઞાન’ કહેવું તે સદ્ભુત ઉપચરિત
(“નયના આ ચારે પ્રકારોનું સ્વરૂપ, તથા જ્ઞાયકના આશ્રયે––નિશ્ચયના આશ્રયે––તેમનો નિષેધ” ––એ
જો કે દ્રષ્ટિ તો જ્ઞાયકસ્વભાવ ઉપર જ પડી છે, પણ ‘પર્યાયમાં વ્યવહાર છે જ નહિ–રાગ છે જ નહિ’ એમ નથી
માનતા, તેમ જ તે વ્યવહારને પરમાર્થમાં પણ ખતવતા નથી, –એટલે કે તે વ્યવહારના અવલંબનથી લાભ
માનતા નથી, તેને જ્ઞાનના જ્ઞેયપણે જેમ છે તેમ જાણે છે. અહીં જ્ઞાયકસન્મુખ જ્ઞાનના ક્રમમાં રહીને રાગના
ક્રમને પણ જેમ છે તેમ જાણે જ છે, પરંતુ જ્ઞાયકની અધિકતામાં તે રાગનો પણ અકર્તા જ છે; આવા
જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિ તે ધર્મનો મૂળ પાયો છે.
પ્રત્યક્ષ જોયા છે અને તે પ્રમાણે જ પરિણમન થાય છે.
વાતનો વિરોધ કરવા માંગે છે. –પણ ખરેખર તો તે કેવળજ્ઞાનની અને શાસ્ત્રના કથનની મશ્કરી કરે છે,
શાસ્ત્રની ઓથ લઈને પોતાનો સ્વછંદ પોષવા માંગે છે. અરે ભાઈ! કેવળીને સ્વ–પરપ્રકાશક પૂરું જ્ઞાનસામર્થ્ય
ખીલી ગયું છે, તે જ્ઞાન કાંઈ અભૂતાર્થ નથી. શું જ્ઞાનનું પરપ્રકાશક સામર્થ્ય છે તે કંઈ અભૂતાર્થ છે? –નહિ. જેમ
સમયસારની સાતમી ગાથામાં દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રના ગુણભેદને પણ અભૂતાર્થ કહ્યો, ––તો શું આત્મામાં તે
ગુણો છે જ નહિ? –છે તો ખરા. તેમ કેવળીભગવાન પરને જાણે–તેને વ્યવહાર કહ્યો, તો શું પરનું જાણપણું
નથી? પરને પણ જાણે તો છે જ. કેવળી પરને જાણતા જ નથી–એમ નથી. કેવળીને પરનો આશ્રય નથી–પરમાં
તન્મય થઈને નથી જાણતા–પરની સન્મુખ થઈને નથી જાણતા–