: ૧૧૮ : આત્મધર્મ: ૧૩૬
પહેલાંં મુનિ થઈને વ્યવહારચારિત્ર પાળો, ને પછી ભગવાન પાસે જઈને સમ્યગ્દર્શન પામશું––એમ જે
માને છે તેને તો મુનિદશાની પણ ખબર નથી ને સમ્યગ્દર્શનની પણ ખબર નથી.
[શુદ્ધોપયોગરૂપ મુનિદશા]
સમ્યગ્દર્શનપૂર્વક વૈરાગ્ય થતાં વસ્ત્રાદિ સમસ્ત પરિગ્રહ છોડીને, અંર્તસ્વભાવના અવલંબને શુદ્ધોપયોગી
ચારિત્ર પ્રગટ્યું તેનું નામ મુનિદશા છે. જૈનમુનિઓ આવા હોય છે. તે મુનિ શુદ્ધોપયોગ વડે પોતે પોતાને
અનુભવે છે. શુદ્ધોપયોગરૂપ વીતરાગી ચારિત્ર તે જ ખરી મુનિદશા છે, એ સિવાય શુભરાગમાં કે શરીરની
દિગંબર દશામાં ખરેખર મુનિપણું નથી. મુનિઓને પંચમહાવ્રત, ૨૮ મૂળગુણ વગેરે હોય છે, તે શુભોપયોગ હોય
ભલે, પણ તે શુભોપયોગ વડે કંઈ મુનિદશા નથી. મુનિ ખરેખર તે શુભને આદરતા નથી પણ અંતરમાં
શુદ્ધોપયોગને જ આદરે છે. કેવળજ્ઞાન શુદ્ધોપયોગ વડે જ સધાય છે. છઠ્ઠા ગુણસ્થાને પણ ત્રણ કષાયના
અભાવરૂપ જે નિર્વિકારી ચારિત્ર છે તે જ મુનિપણું છે, ત્યાં રાગ છે તે કાંઈ મુનિપણું નથી, મુનિ તે રાગમાં કે
શરીરની ક્રિયામાં મમત્વ કરતા નથી.
[પરદ્રવ્ય ક પરભવમ મત્વન અભવ]
પોતાના જે જ્ઞાનાદિ સ્વભાવ છે તેને જ પોતાના માને છે, એ સિવાય કોઈપણ પરદ્રવ્યમાં અહંબુદ્ધિ કરતા
નથી તેમ જ રાગાદિ પરભાવોમાં મમત્વ કરતા નથી. જો કે ચોથા ગુણસ્થાનવાળો સમકિતી પણ પોતાના
જ્ઞાનાદિ સ્વભાવને જ પોતાનું સ્વરૂપ માને છે ને પરદ્રવ્યમાં કે પરભાવમાં મમત્વ કરતો નથી, પણ અહીં
મુનિદશાને યોગ્ય વીતરાગી શુદ્ધોપયોગ સહિતની વાત છે.
[પરને ઈષ્ટ – અનિષ્ટ માનતા નથી ને રાગ – દ્વેષ કરતા નથી.]
પર દ્રવ્યમાં અહંબુદ્ધિ ન હોવા છતાં, પરદ્રવ્ય તથા તેના સ્વભાવો જ્ઞાનમાં સ્વયં પ્રતિભાસે છે તેને મુનિ જાણે
છે ખરા, પણ તેને ઈષ્ટ–અનિષ્ટ માનીને રાગ–દ્વેષ કરતા નથી. સમકિતીને પણ પરમાં ઈષ્ટ–અનિષ્ટપણાની બુદ્ધિ તો
નથી, પણ હજી રાગ–દ્વેષ થાય છે, ને મુનિદશામાં તો ઘણી જ વીતરાગતા પ્રગટી છે. મુનિ પરચીજને જાણતા જ
નથી––એમ નથી. આકુળતાથી પરને જાણવા નથી જતા, પણ પરદ્રવ્ય સહેજે જ્ઞાનમાં જણાય છે તેને જાણે છે ખરા,
પરંતુ તેમાં ક્યાંય મમત્વ કરતા નથી, તેમ જ ક્યાંય ઈષ્ટ–અનિષ્ટપણું માનતા નથી ને રાગ–દ્વેષ કરતા નથી.
[પરથી સુખદુ:ખ માનતા નથી ને હર્ષશોક કરતા નથી.]
વળી શરીરની અનેક અવસ્થા થાય છે, રોગાદિ થાય, તેમ જ બહારમાં અનેક પ્રકારનાં નિમિત્તો બને છે
પરંતુ તેમાં જરાપણ સુખ–દુઃખ માનતા નથી. પરમાં ઈષ્ટ–અનિષ્ટપણું માનીને રાગ–દ્વેષ કરતા નથી ને સુખ–દુઃખ
માનતા નથી––આવી મુનિની દશા હોય છે. ઈન્દ્ર આવીને પૂજા કરે, કે સિંહ–વાઘ આવીને શરીરને ફાડી ખાય,
તેમાં મુનિ સુખદુઃખ માનતા નથી, સમકિતી પણ પરથી સુખદુઃખ માનતા નથી, પરંતુ મુનિને તો તે ઉપરાંત
સ્વરૂપની સ્થિરતાથી ઘણી વીતરાગતા થઈ ગઈ છે તેથી હર્ષ. શોક થતા નથી.
[બાહ્યક્રિયા ખેંચીને – તાણીને કરતા નથી]
પોતાની મુનિદશાને યોગ્ય બાહ્યક્રિયા જેમ બને છે તેમ બને છે, પરંતુ તેને ખેંચી–તાણીને કરતા નથી.
ઉદાસીનપણે સહેજે બહારની ક્રિયા બને છે. મારે આટલા વખતમાં અમુક વિહાર કરવો જ પડશે, અમુક પ્રસંગે
મારે બોલવું જ પડશે–એવો બાહ્યક્રિયાનો હઠાગ્રહ મુનિને હોતો નથી. અહીં ‘મુનિદશાને યોગ્ય’ હોય એવી
બાહ્યક્રિયાની વાત છે. મુનિદશામાં યોગ્ય ન હોય એવી ક્રિયા મુનિને હોય નહિ–એવો જ મેળ છે.
[ઉપયોગને બહુ ભમાવતા નથી.]
મુનિ પોતાના ઉપયોગને બહુ ભમાવતા નથી, પણ ઉદાસીન થઈ નિશ્ચલવૃત્તિને ધારણ કરે છે. ત્રણ
કષાયોનો નાશ થઈને ઘણી વીતરાગી સ્થિરતા પ્રગટી છે તેથી ઉપયોગને બહુ ભમાવતા નથી. બહારનું આ જાણી
લઉં, ને તે જાણી લઉં, આટલાં પુસ્તક વાંચી લઉં–એમ જ્યાં ત્યાં ઉપયોગને ભમાવતા નથી. જો કે હજી સ્વરૂપમાં
પૂરેપૂરો ઉપયોગ થંભ્યો નથી એટલે બહારમાં પણ ઉપયોગ જાય છે પણ ઉપયોગને બહુ ભમાવતા નથી,
મુખ્યપણે તો શુદ્ધોપયોગને જ સાધે છે. મુનિઓને શુદ્ધોપયોગની પ્રધાનતા છે ને શુભોપયોગ ગૌણ છે.