ચિદાનંદસ્વરૂપનો આશ્રય કરે છે. સ્વભાવનો આશ્રય કરીને એકાગ્ર થતાં તેના અંતરમાં સહજ
આનંદરૂપી અમૃતનો દરિયો ઊછળે છે, –આનંદના પૂરમાં આત્મા મગ્ન થાય છે. તે જ મોક્ષનું
કારણ છે.
અહો, ભગવાન આત્મા અનાકુળ અકષાયી શાંતસ્વરૂપ છે, આનંદનું પૂર છે–આવા આત્માની શ્રદ્ધા–
સિવાય જેટલી રાગદ્વેષની વૃત્તિઓ ઊઠે તે બધુંય મોક્ષનું કારણ નથી પણ સંસારનું કારણ છે. ભગવાન આત્મા
એક જ ધર્મનું મૂળ છે, આત્માના સ્વભાવનો આશ્રય તે જ એક મોક્ષનું મૂળ છે. મુનિઓને કે ગૃહસ્થોને બધાયને
એક જ મોક્ષમાર્ગ છે. ગૃહસ્થ સમકીતિને પણ ચૈતન્યસ્વભાવના અવલંબને જ ધર્મ છે, એ સિવાય બીજા જે
શુભ–અશુભ ભાવો આવે તે બધાય સંસારનું કારણ છે. બે ભાગ પાડી દીધા છે: એક તરફ મોક્ષનું મૂળ ને બીજી
તરફ સંસારનું મૂળ; ચિદાનંદસ્વભાવ કારણપરમાત્માનો આશ્રય તે મોક્ષમાર્ગ છે, ને એ સિવાયનું બીજું બધુંય તે
સંસારનો માર્ગ છે. ચૈતન્યના શ્રદ્ધા–જ્ઞાન ને એકાગ્રતા સિવાય કોઈ પણ બીજાના આશ્રયે જે મોક્ષમાર્ગ માને છે
તે ઘોર સંસારમાં રખડે છે. ધર્મીને ભૂમિકા પ્રમાણે અમુક રાગ આવે, પણ તે રાગને મોક્ષનું કારણ માનતા નથી,
રાગને બંધનું કારણ જ જાણે છે.
બાકી વચ્ચે ધ્યાન–ધ્યેયના ભેદના વિકલ્પ ઊઠે તે પણ બંધનું જ કારણ છે. વ્યવહારરત્નત્રયનો શુભવિકલ્પ તે
પણ કલ્પના માત્ર રમ્ય છે; ધર્માત્માને તો ખરેખર પોતાનો નિર્મળ સ્વભાવ જ રમ્ય છે. વ્યવહારનો શુભવિકલ્પ
તે તો કલ્પના માત્ર રમ્ય છે, તો તેના આશ્રયે મોક્ષમાર્ગ કેમ હોય? ન જ હોય; તે તો સંસારનું જ કારણ છે.
રાગને જે મોક્ષનું કારણ માને છે તે કુબુદ્ધિ છે. ચિદાનંદ સ્વભાવના આશ્રયરૂપ ધ્યાનને જ મુક્તિનું કારણ જાણીને
તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ–બુદ્ધિમાન સહજ પરમાનંદરૂપી અમૃતના પૂરમાં ડૂબતા એવા સહજ પરમાત્માનો એકનો આશ્રય
કરે છે જુઓ, જ્ઞાયકમૂર્તિ આત્માનો આશ્રય કરીને એકાગ્ર થતાં ધર્માત્માને અંતરમાં સહજ આનંદરૂપી અમૃતનો
દરિયો ઊછળે છે, આનંદના પૂરમાં આત્મા મગ્ન થઈ જાય છે, ને તે જ મોક્ષનું કારણ છે. સમ્યગ્દર્શન, સમ્યગ્જ્ઞાન
ને સમ્યક્ચારિત્ર તે ત્રણેય અભેદ સ્વભાવના આશ્રયે જ થાય છે, તેથી અભેદસ્વભાવના આશ્રયરૂપ જે ધ્યાન તે
જ મોક્ષનું કારણ છે; ભેદનો આશ્રય તે સંસારનું કારણ છે. આ રીતે આત્મધ્યાન સિવાયનું બીજું બધું ઘોર
સંસારનું મૂળ છે–એમ જાણીને સંતો આત્માના આનંદમાં લીન થાય છે. ‘આવો જ મોક્ષમાર્ગ છે’ એમ પહેલાંં
અંતરમાં બરાબર નિર્ણય કરવો જોઈએ, પછી એકાગ્રતા થાય. હજી તો નિર્ણયમાં જ જેની ભૂલ હોય, રાગને
મોક્ષનું કારણ માનતા હોય, તેને રાગથી છૂટો પાડીને સ્વભાવમાં એકાગ્રતાનો ઉદ્યમ ક્યાંથી હોય? જ્ઞાનાનંદ
સ્વભાવનો નિર્ણય કરીને તેમાં એકાગ્રતા કરતાં સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર થાય છે, ને મિથ્યાત્વાદિનું પ્રતિક્રમણ
થઈ જાય છે. આ જ ધર્મ અને મોક્ષનું કારણ છે.