નિયમથી કર્તવ્ય છે, તેથી શુદ્ધરત્નત્રય તે નિયમસાર છે. શુદ્ધરત્નત્રયરૂપી જે નિયમથી કરવા જેવું કાર્ય, તે કાર્યનું
કારણ કોણ? તે અહીં ઓળખાવે છે.
એટલે કે તેની દ્રષ્ટિ કરીને એકાગ્ર થતાં સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ મોક્ષમાર્ગ પ્રગટી જાય છે.
સ્વભાવઅનંતચતુષ્ટયમય શુદ્ધજ્ઞાનચેતનાપરિણામ છે તેની વાત છે. આ સ્વભાવ અનંતચતુષ્ટય કહ્યા તે
પારિણામિકભાવરૂપ છે, ને કેવળજ્ઞાનાદિ ચતુષ્ટય પ્રગટે છે તે તો ક્ષાયિકભાવરૂપ છે.
મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે છે. અહીં જે ‘શુદ્ધજ્ઞાનચેતના પરિણામ’ કહ્યા તે ત્રિકાળ પારિણામિકભાવે છે, ઔદયિકાદિ ચાર
ભાવોથી તે નિરપેક્ષ છે અને દ્રવ્યદ્રષ્ટિનો વિષય છે. ચેતનાના ત્રણ પ્રકારોમાં જે જ્ઞાનચેતના આવે છે તે તો
પર્યાયરૂપ છે, કાર્ય છે, ને વ્યવહારનયનો વિષય છે. ત્રિકાળી શુદ્ધજ્ઞાનચેતના પરિણામ તે કારણનિયમ છે, ને
તેના અવલંબને નિર્મળકાર્ય પ્રગટી જાય છે.
અનુભવના ઊંડાણમાંથી આ ભાવો નીકળ્યા છે. અહો! સંતો અપૂર્વ વારસો મૂકી ગયા છે. શુદ્ધરત્નત્રયરૂપી જે
તારું કર્તવ્ય, તેનું કારણ તારા સ્વભાવમાં જ વર્તે છે. અંતરમાં જ્યારે જો ત્યારે મોક્ષમાર્ગનું કારણ તારામાં વર્તી
જ રહ્યું છે. આ કારણને ઓળખીને તેની સાથે એકતા કરતાં મોક્ષમાર્ગરૂપી કાર્ય થઈ જાય છે. અંતરમાં કારણ–
કાર્યની એકતા સાધતાં સાધતાં આ ટીકા રચાઈ ગઈ છે. જુઓ તો ખરા! ટીકાકારે કેવા ભાવો કાઢ્યા છે!!
જંગલમાં બેઠાબેઠા સિદ્ધની સાથે વાતું કરી છે: ‘હે ભગવાન સિદ્ધ! તમે કેવા કારણથી સિદ્ધ થયા?’–કે અંતરમાં
જે સહજ શુદ્ધ જ્ઞાનચેતનાપરિણામ ત્રિકાળ કારણ છે તે કારણના આશ્રયે જ મોક્ષમાર્ગ પ્રગટ કરીને સિદ્ધ થયા.’
પોતે પણ એવા કારણનું સેવન કરીને સિદ્ધદશાને સાધી રહ્યા છે,–એવા મુનિઓની ટીકા રચી છે.
પરિણામ વર્તે છે, તે જ મોક્ષમાર્ગનું કારણ છે, આમ બતાવીને આચાર્યદેવે વ્યવહારના અવલંબનની બુદ્ધિ
છોડાવી છે. શુદ્ધરત્નત્રયરૂપ જે નિશ્ચય મોક્ષમાર્ગ તેને મોક્ષનું કારણ કહેવું તે પણ વ્યવહારકારણ છે, કેમકે તે
પર્યાયના આધારે કાંઈ મોક્ષપર્યાય પ્રગટતી નથી. શુદ્ધરત્નત્રય તે મોક્ષમાર્ગ તો નિશ્ચયથી છે, પણ તે
નિશ્ચયમોક્ષમાર્ગને મોક્ષનું કારણ કહેવું તે વ્યવહાર છે. સહજ શુદ્ધજ્ઞાનચેતનાપરિણામ–કે જેને આગળ જતાં
‘કારણશુદ્ધપર્યાય’ કહીને વર્ણવશે–તે મોક્ષનું નિશ્ચયકારણ છે, તેના આધારે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાનચારિત્ર ને મોક્ષદશા
પ્રગટી જાય છે. મોક્ષદશામાં પણ તે કારણનો અભાવ થતો નથી, મોક્ષદશામાં પણ તે સદાય સાથેને સાથે રહે છે.
એવા આ સ્વભાવચતુષ્ટયમય શુદ્ધજ્ઞાનચેતનાપરિણામ તે પણ ધ્રુવરૂપ છે. કારણનિયમરૂપ છે, દરેક આત્મામાં
ત્રિકાળ એકરૂપ રહેલ છે; તે પારિણામિકભાવે છે; તેમાં પરિણમન કહેવાય, પણ તે પરિણમન સદ્રશરૂપ છે,
સંસાર અને મોક્ષપર્યાયની જેવું ઉત્પાદ–વ્યયરૂપ પરિણમન તેમાં નથી. આવો કારણસ્વભાવ અંર્તર્દ્રષ્ટિનો વિષય
છે. આવા કારણને ઓળખે તો નિર્મળ