: અષાઢ : ૨૪૮૧ “આત્મધર્મ” : ૨૧૯ :
“આત્મા કોણ છે ને કઈ રીતે પમાય?”
લેખાંક [૧૯]
(અંક ૧૩૯થી ચાલુ)
[શ્રી પ્રવચનસારના પરિશિષ્ટમાં આચાર્યદેવે ૪૭ નયોથી આત્મદ્રવ્યનું વર્ણન
કર્યું છે તેના ઉપર પૂ. ગુરુદેવશ્રીનાં વિશિષ્ટ અપૂર્વ પ્રવચનોનો સાર]
હે ભગવાન આ આત્મા કેવો છે ને કઈ રીતે તેની પ્રાપ્તિ થાય છે? તે
સમજાવો, –એમ જિજ્ઞાસુ શિષ્યે પૂછ્યું છે. –આત્માનું સ્વરૂપ જાણીને તેની જ પ્રાપ્તિ
કરવાની જેને ભાવના છે, એ સિવાય સ્વર્ગાદિ સંયોગની ભાવના નથી એવો
આત્માર્થી જીવ શ્રી ગુરુને પૂછે છે કે પ્રભો! અનાદિથી નહિ જાણેલા એવા આત્માનું
સ્વરૂપ જાણીને હું તેની પ્રાપ્તિ કરું અને હવે મારા સંસારપરિભ્રમણનો અંત આવીને
મારી મુક્તિ થાય, એવું સ્વરૂપ મને સમજાવો.
આચાર્યભગવાન આવી જિજ્ઞાસાવાળા શિષ્યને આત્માનું સ્વરૂપ અને તેની
પ્રાપ્તિનો ઉપાય બતાવે છે તેનું આ વર્ણન ચાલે છે. જો આત્માના ધર્મો વડે તેના
વાસ્તવિકસ્વરૂપને ઓળખે તો તેમાં એકાગ્ર થઈને તેની પ્રાપ્તિ કરે અને મુક્તિ થાય.
માટે જેણે આત્માની મોક્ષદશા પ્રાપ્ત કરવી હોય ને સંસારપરિભ્રમણથી છુટવું હોય તેણે
આત્મસ્વરૂપને ઓળખવું જોઈએ.
(૩૬) અગુણીનયે આત્માનું વર્ણન
“આત્મદ્રવ્ય ગુણનયે ગુણગ્રાહી છે, –શિક્ષક વડે જેને કેળવણી આપવામાં આવે છે એવા કુમારની
માફક.”
જેમ શિક્ષક જેવું શીખવે છે તેવું કુમાર શીખી લે છે, તેમ નિમિત્ત તરીકે જ્ઞાની ગુરુ પાસેથી આત્મા બોધ
ગ્રહણ કરે છે. –એવો તેનો એક ધર્મ છે. જેવો ઉપદેશ શ્રીગુરુ આપે તેવું ગ્રહણ કરી લેવાની આત્મામાં તાકાત છે.
સમ્યગ્દર્શનાદિ ગુણનું ગ્રહણ કરવામાં ગુરુ તો નિમિત્ત છે, પણ તે ગુણને ગ્રહણ કરવાનો નૈમિત્તિક ધર્મ તો આ
આત્માનો છે. ગુરુ પાસેથી ગુણ ગ્રહણ કર્યા, અમુક ગુરુ પાસેથી સમ્યક્ત્વનું ગ્રહણ કર્યું, અમુક ગુરુ પાસેથી
ચારિત્રનું ગ્રહણ કર્યું–એમ કહેવાય છે, પણ તે ગુણોને ગ્રહણ કરવાની તાકાત કોની છે? તે ધર્મ તો જીવનો છે;
માટે ગુણગ્રાહીનયમાં પણ નિમિત્તાધીનપણું નથી, તે નય પણ આત્માના ધર્મને દેખે છે.
વળી અહીં ‘ગુણગ્રાહી’ કહ્યું છે, તેમાં ‘ગુણ’ એટલે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર વગેરે; ગુરુ પાસેથી
આવા ગુણોનું ગ્રહણ કરવાની આત્માની તાકાત છે. તો જે ગુરુના નિમિત્તે આવા ગુણોનું ગ્રહણ કરે છે તે
ગુરુ પાસે પણ