ક્રમબદ્ધપર્યાયની શ્રદ્ધા થઈ જ નથી.
અને તેને જ શક્તિઓનું ખરું પરિણમન થયું, તેણે જ સર્વજ્ઞદેવને ખરેખર જાણ્યા, તેને જ ક્રમબદ્ધપર્યાયનું ભાન
થયું, તે કર્મથી વિકાર થવાનું માને નહિ, ને વિકારથી લાભ માને નહિ. દ્રષ્ટિમાં જ્ઞાનાનંદસ્વભાવની મુખ્યતા
રાખીને, અસ્થિરતાનો જે અલ્પ વિકાર છે તેને જ્ઞેયપણે જેમ છે તેમ તે જ્ઞાતા જાણે છે.
ખરી પ્રતીત ક્યારે થઈ કહેવાય? –કે ગુણીના અવલંબને નિર્મળ પર્યાય પ્રગટ કરે ત્યારે. જે એકલા વિકારને જ
દેખે છે ને વિકારમાં જ તન્મય થઈને પરિણમે છે તેણે અનંત–શક્તિવાળા આત્માને ખરેખર માન્યો નથી. જો
અનંત શક્તિવાળા આત્માને માને તો તેના આશ્રયે સમ્યગ્દર્શનાદિ નિર્મળપરિણમન થયા વગર રહે નહિ.
કોઈપણ શક્તિની પ્રતીત ધુ્રવસ્વભાવના આશ્રયે જ થાય છે. અભેદ આત્મસ્વભાવનો આશ્રય લીધા વગર તેની
એક પણ શક્તિની ખરી ઓળખાણ થતી નથી.
જો પોતાના સ્વભાવ સાથે એકતા કરીને પરિણમે તો નિર્મળ થાય છે, ને જો પર સાથે એકતા માનીને પરિણમે
તો મલિન થાય છે.
અર્થ એમ નથી કે વિકારપર્યાય આડીઅવડી થઈ જાય છે! પરંતુ ક્રમબદ્ધસ્વભાવનો નિર્ણય કરનારની દ્રષ્ટિ
જ્ઞાયકસ્વભાવ ઉપર હોય છે એટલે તે દ્રષ્ટિ વિકારને સ્વીકારતી નથી, તેથી નિર્મળપર્યાયની જ મુખ્યતા છે.
એક પછી એક ક્રમસર થાય છે, તેમ પર્યાયો ક્રમસર થાય છે. પહેલાં સમયની અવસ્થા બીજા સમયે રહેતી નથી
પણ વ્યય પામી જાય છે; કોઈ જીવ પર્યાયને બીજા સમયે રાખવા માંગે તો પણ રહી શકે નહિ, એવો જ સ્વભાવ
છે. માટે શું કરવું? કે ધુ્રવ સ્વભાવ કાયમી શુદ્ધ એવો ને એવો ટકતો છે, તેની સામે જો, અને તેમાં દ્રષ્ટિની
એકાગ્રતા કર, તો તે ધુ્રવના આધારે પર્યાયનો નિર્મળ પલટો થઈ જશે. ત્યાંય સમયે સમયે પલટો તો થશે પણ
તે પર્યાયો નિર્મળ જ્ઞાન–આનંદસ્વરૂપ થતી જશે.
તેવો સ્વભાવ છે. જ્ઞાની કે અજ્ઞાની બધા આત્માને ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ તો સમયે સમયે વર્તે જ છે, પણ તેમાં ફેર
એટલો છે કે જ્ઞાનીને તો સ્વભાવની દ્રષ્ટિથી નિર્મળ પર્યાયોની ઉત્પત્તિ થતી જાય છે, ને અજ્ઞાનીને વિકારમાં જ
આત્મબુદ્ધિ હોવાથી વિકારી પર્યાયોની ઉત્પત્તિ થાય છે. બસ, આ જ ધર્મ–અધર્મ છે, મોક્ષમાર્ગ ને સંસારમાર્ગ
આમાં આવી જાય છે.