વર્તે છે–એ નિઃસંદેહ છે. એવી જ રીતે આ જીવવસ્તુના પરિણામ પણ રંજક–મલિન, સંકોચ–વિસ્તાર, અજ્ઞાન,
મિથ્યાદર્શન, અવિરત વગેરે ચેતનવિકારરૂપે થઈને પરિણમે છે; એવો ચેતનવિકારભાવ તો તે ચેતનદ્રવ્યના
પરિણામ વિષે જ જોવામાં આવે છે, અચેતનદ્રવ્યના પરિણામ વિષે તે કદી જોવામાં આવતો નથી.
છે તે દ્રવ્યરૂપ કર્મપદ્ધતિ છે, અને જીવમાં અશુદ્ધતારૂપ વિકારી અવસ્થાની જે પરંપરા અનાદિથી ચાલી આવે છે
તે ભાવરૂપ કર્મપદ્ધતિ છે. કર્મપદ્ધતિના આ દ્રવ્યરૂપ તેમજ ભાવરૂપ એ બંને પરિણામોને આગમરૂપ સ્થાપ્યા. આ
કર્મપદ્ધતિના પરિણામ મોક્ષગામી ભવ્યજીવને અનાદિશાંત છે, ને મોક્ષને માટે નાલાયક જીવને અનાદિ–અનંત
છે. આ રીતે જીવને જ્યાં સુધી સંસાર છે ત્યાં સુધી આ પરિણામની પરંપરા ત્રિકાળવર્તી માનવી. અને
અધ્યાત્મરૂપ શુદ્ધચેતનાપદ્ધતિમાં શુદ્ધપરિણામની પરંપરા છે, તે તો બધાય જીવોને અનાદિ–અનંત દરેક સમયે
કર્મપદ્ધતિનો સ્વભાવ છે. વિકાર તે વસ્તુનો મૂળસ્વભાવ નથી પણ આગંતુકભાવ છે. –અનાદિ પરંપરાથી તે
ચાલ્યો આવે છે તેથી તેને ‘આગમ’ કહેલ છે. જીવના દ્રવ્ય–ગુણમાં વિકાર નથી છતાં પર્યાયમાં થયો, એ જ
પ્રમાણે પુદ્ગલના દ્રવ્ય–ગુણમાં કર્મ થવાનો સ્વભાવ ન હોવા છતાં કર્મરૂપ પર્યાય થઈ, –આવો જ કોઈ અહેતુક
સ્વભાવ છે, એમ જાણવું. આ જાણે તો ભેદજ્ઞાન થયા વગર રહે નહિ.
બંને પરિણામ અધ્યાત્મરૂપ જાણવા.”
શુદ્ધપરિણામની પરંપરા વર્તી રહી છે–તો આ કયા શુદ્ધપરિણામ લેશો? સંસારઅવસ્થા વખતે જે પ્રગટ ઉત્પાદરૂપ
પરિણામ છે તે કાંઈ શુદ્ધ નથી, તેમાં તો અશુદ્ધતા છે. જો પ્રગટ ઉત્પાદ પરિણામમાં સદાય શુદ્ધતા જ હોય તો કોઈ
વાત નથી, કેમકે આગમ તેમજ અધ્યાત્મ બંને પદ્ધતિમાં પરિણામની જ વાત છે. અધ્યાત્મપદ્ધતિમાં જે ત્રિકાળવર્તી
શુદ્ધપરિણામ કહ્યા છે તે ધુ્રવરૂપ છે–સદા સદ્રશપરિણમનરૂપ છે. આખા જીવદ્રવ્યની ધુ્રવપરિણતિરૂપ શુદ્ધપરિણામની
જે પરંપરા છે તે દ્રવ્યરૂપ શુદ્ધચેતના પદ્ધતિ છે. અને જ્ઞાન, દર્શન, સુખ, વીર્ય વગેરે પ્રત્યેક ગુણોમાં ધુ્રવ
પરિણતિરૂપ શુદ્ધ પરિણામની જે પરંપરા છે તે ભાવરૂપ શુદ્ધચેતનાપદ્ધતિ છે. દ્રવ્યરૂપ શુદ્ધચેતના પદ્ધતિમાં તો
આખા જીવદ્રવ્યના પરિણામ લીધા છે, ને ભાવરૂપ શુદ્ધચેતનાપદ્ધતિમાં દરેક ગુણના પરિણામ લીધા છે.