પણ તેનું ભાન કરીને ભેદજ્ઞાન કરનાર જીવને પોતાને માટે કર્મ અને વિકાર અનાદિ–સાંત થઈ જાય છે, તથા
કેવળજ્ઞાન પ્રગટે છે તે પોતાને માટે સાદિ–અનંત છે. કારણશુદ્ધપર્યાય તો બધા જીવોને અનાદિઅનંત છે. આ
બાજુ ‘કારણ’ તરફ વળ્યો ત્યાં નિર્મળકાર્ય પ્રગટી જાય છે, ને આગમપદ્ધતિ (કર્મ તથા વિકાર) છૂટી જાય છે.
જ્ઞાનીને પણ જેટલો વિકાર થાય છે તે આગમપદ્ધતિમાં જાય છે, ને જે શુદ્ધતા પ્રગટી છે તે મોક્ષમાર્ગરૂપ છે.
આત્માના સહજ શુદ્ધચેતનાપરિણામરૂપ અધ્યાત્મપદ્ધતિ અનાદિઅનંત છે, તેના આશ્રયે મોક્ષમાર્ગ તથા મોક્ષરૂપી
કાર્ય પ્રગટી જાય છે. આ રીતે કારણના મનનથી કાર્ય પ્રગટી જાય છે.
(૧) નવી નવી વિકારી પર્યાય સમયે સમયે થતી આવે છે,
(૨) જડકર્મની અવસ્થા નવી નવી થતી આવે છે;
–આ બંને પ્રકારો આગમપદ્ધતિમાં છે.
(૩) દ્રવ્યના સદ્રશ વર્તમાનરૂપ શુદ્ધઆત્મપરિણામ અથવા જીવત્વપરિણામ, અને
(૪) અનંતગુણોની સદ્રશરૂપ શુદ્ધપરિણતિ;
–આ બંને પ્રકારો અધ્યાત્મપદ્ધતિમાં છે.
આમાંથી શુદ્ધ પરિણામરૂપ અધ્યાત્મપદ્ધતિમાં આત્માનો અધિકાર છે, એટલે કે તે આત્માનો અસલી
દ્રવ્યોને તો એમને એમ રાખીને અહીં પરિણામની પરંપરા બતાવી છે. તેમાં અધ્યાત્મપદ્ધતિમાં જે
શુદ્ધચેતનાપરિણામ (દ્રવ્યરૂપ અને ભાવરૂપ) કહ્યા તે પરિણામ ઉત્પાદવ્યયરૂપ નથી–વિસદ્રશ નથી, પણ સદા
એકરૂપ સદ્રશપણે વર્તે છે; જીવદ્રવ્યમાં સદાય ડુબેલી તન્મયરૂપ શુદ્ધપરિણતિ ધુ્રવપણે જીવ સાથે જ સદા વર્તે છે,
તેની આ વાત છે. મોક્ષમાર્ગ કે મોક્ષપરિણતિની પણ આ વાત નથી. હા, એટલું ખરું કે આ ધુ્રવપરિણતિ
શુદ્ધકારણપણે વર્તે છે તેના આશ્રયે મોક્ષમાર્ગ તેમજ મોક્ષપર્યાય પ્રગટી જાય છે. ત્રિકાળી સ્વભાવનું વર્તમાન
પરિણમન સદા એકસરખું શુદ્ધપણે વર્તી રહ્યું છે, તે જ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રનો ને મોક્ષનો આધાર છે.
જાય છે. સર્વજ્ઞના માર્ગ સિવાય વસ્તુસ્વભાવની આવી અલૌકિક વાત બીજે ક્યાંય ત્રણકાળમાં ન હોય, ને
સર્વજ્ઞના ભક્ત સિવાય (–સાધક સિવાય) કોઈ આ વાતને યથાર્થ માનવા સમર્થ નથી. આ વાત યથાર્થપણે
કબૂલનારને વર્તમાન વર્તતી આખી વસ્તુ શ્રદ્ધામાં આવી જાય છે એટલે તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ થઈ જાય છે.
બનારસીદાસજીએ આ પરમાર્થવચનિકામાં આગમ–અધ્યાત્મનું સ્વરૂપ લખીને અલૌકિક વાત કરી છે. જે જીવ
અંતરની પ્રીતિપૂર્વક આ વાત સાંભળશે, સમજશે, શ્રદ્ધશે, તેનું અપૂર્વ કલ્યાણ થશે.